[623] จตุกฺกนเย ทุติยชฺฌานเมว เยสํ วิจาโร โอฬาริกโต น อุปฏฺฐาติ, เยสญฺจ อุปฏฺฐาติ, เตสํ วเสน ทฺวิธา ภินฺทิตฺวา เทสิตนฺติ จตุกฺกนยโต ปญฺจกนโย นีหโตติ อาห ‘‘อุทฺธฏานํเยว จตุนฺนํ…เป.… ทสฺสนโต จา’’ติฯ
อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา
[640] ตีสูติ ปฐมาทีสุ ตีสุฯ จตุกฺกนเยน หิ ตํ วุตฺตํฯ เอวํโกฏฺฐาสิกาติ อปฺปมาณาติ วุตฺตาฯ เตนาห ‘‘โลกุตฺตรภูตา เอวาติ อธิปฺปาโย’’ติฯ ปริจฺฉินฺนากาส…เป.… จตุตฺถานํ วฏฺฏวิปสฺสนาปาทกตฺตา ‘‘สพฺพตฺถปาทกจตุตฺเถ สงฺคหิตานี’’ติ วุตฺตํฯ
อยํ กถาติ ปริตฺตารมฺมณาทิกถาฯ เหฏฺฐิโม อริโย อุปริมสฺส อริยสฺส โลกุตฺตรจิตฺตานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ น สกฺโกตีติ วุตฺตํ ‘‘น จ…เป.… สกฺโกตี’’ติฯ
‘‘กิริยโต ทฺวาทสนฺน’’นฺติ จ ปาโฐ อตฺถิฯ สห วทติ โลกุตฺตรผลจตุตฺถตาสามญฺเญนาติ อธิปฺปาโยฯ อิธ สพฺพสทฺทสฺส ปเทสสพฺพวาจิภาวโต เอกเทสสฺส อสมฺภเวปิ สพฺพตฺถปาทกตา เอว เวทิตพฺพาติ ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺพตฺถ…เป.… ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ อาหฯ ปริจฺฉินฺนากาสกสิณจตุตฺถาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน อานาปานจตุตฺถาทโย สงฺคหิตาฯ นวตฺตพฺพตายาติ นวตฺตพฺพารมฺมณตายฯ
นิพฺพานญฺจาติ วตฺตพฺพํ ตทารมฺมณสฺสาปิ พหิทฺธารมฺมณภาวโตฯ
‘‘สสนฺตานคตมฺปี’’ติ อิทํ รูป-สทฺเทน, กมฺม-สทฺเทน จ สมฺพนฺธิตพฺพํ ‘‘สสนฺตานคตมฺปิ อปากฏํ รูปํ ทิพฺพจกฺขุ วิย สสนฺตานคตมฺปิ อปากฏํ กมฺมํ วิภาเวตี’’ติฯ ปากเฏ ปน สสนฺตานคเต รูเป, กมฺเม จ อภิญฺญาญาเณน ปโยชนํ นตฺถีติ ‘‘อปากฏ’’นฺติ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ
ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
ฌานวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
13. อปฺปมญฺญาวิภงฺโค
1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา
[642] ทิสาเทโสธินาติ ‘‘เอกํ ทิส’’นฺติอาทิทิโสธินา, วิหารคามนิคมนครชนปทรชฺชาทิเทโสธินา จฯ สตฺโตธินาติ ‘‘สพฺพา อิตฺถิโย, สพฺเพ ปุริสา, อริยา, อนริยา’’ติอาทิวสปฺปวตฺเตน สตฺโตธินาฯ เอตสฺสาติ เอตสฺส ปทสฺส, ปทตฺถสฺส วาฯ อนุวตฺตกนฺติ อธิการวเสน ปวตฺตกํฯ ตํ ทฺวยนฺติ ตถา-สทฺโท, อิติ-สทฺโทติ อุภยํฯ ‘‘ตถา ทุติย’’นฺติ หิ วุตฺเต ‘‘ตถา-สทฺโท ยถา เมตฺตาสหคเตน เจตสา ปุรตฺถิมาทีสุ เอกํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, ตถา ทุติยมฺปิ ทิสํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา ผริตฺวา วิหรตี’’ติ อิมมตฺถํ ทีเปติฯ เสสทฺวเยปิ เอเสว นโยฯ ยสฺมา อิตีติ อยํ อิติ-สทฺโท ปการตฺเถ, เอวนฺติ วุตฺตํ โหติ, ตสฺมา ‘‘ยถา เมตฺตาสหคเตน เจตสา เอกํ, ทุติยํ, ตติยํ, จตุตฺถํ ทิสํ ผริตฺวา วิหรติ, เอวํ อุทฺธํ, อโธ, ติริยํ เมตฺตาสหคเตน เจตสา ผริตฺวา วิหรตี’’ติ อิมมตฺถํ ทีเปติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เมตฺตา…เป.… ตํ ทฺวย’’นฺติฯ ตสฺสาติ ทฺวยสฺสฯ ผรณนฺตราทิฏฺฐานนฺติ ผรณโต อญฺญํ ผรณนฺตรํ, ตํ อาทิ ยสฺส, ตํ ผรณนฺตราทิฯ ผรณนฺตรญฺเหตํ เมตฺตาภาวนาย, ยทิทํ วิปุลตาฯ อาทิ-สทฺเทน ภุมฺมนฺตรปคุณภาวาทิ คยฺหติ, ตสฺส ผรณนฺตราทิโน ฐานํ ฐานภูโต ‘‘วิปุเลนา’’ติอาทินา วุจฺจมาโน เมตฺตาภาวนาวิเสโสฯ วุตฺตปฺปการมตฺตปรามสนสฺส ตสฺส ทฺวยสฺส อฏฺฐานํ อโนกาโสติฯ อิติ กตฺวา อิมินา การเณน น วุตฺตํ ตํ ทฺวยนฺติ อตฺโถฯ
[643] ราคสฺสาติ กามราคสฺสฯ สิเนหสฺสาติ ปุตฺตสิเนหาทิสิเนหสฺสฯ วิปตฺติยาติ ราคสิเนหสงฺขาตาย เมตฺตาภาวนาย วิปตฺติยา วินาสสฺสฯ อนุปฺปตฺติโต หิโรตฺตปฺปพเลน อนุปฺปชฺชนโตฯ
[645] อธิมุญฺจิตฺวาติ ภาวนาจิตฺตํ อารมฺมเณ สุฏฺฐุ วิสฺสชฺเชตฺวา, ตํ ปเนตฺถ อธิมุจฺจนํ ยสฺมา ผรณวเสเนว โหติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สุฏฺฐุ ปสาเรตฺวา’’ติฯ ยสฺมา ปน อารมฺมเณ สุฏฺฐุ อสํสปฺปนวเสเนว ตํ เมตฺตาภาวนาย อธิมุจฺจนํ โหติ, ตสฺมา ‘‘พลวตา วา อธิโมกฺเขน อธิมุจฺจิตฺวา’’ติ จ วุตฺตํฯ
[648] เอเตสํ ปทานํ สพฺเพน สกเลน ทิสาเทสาทิเภเทน อวธินาฯ สพฺพาวธิทิสาทิผรณากาเรหีติ สพฺพาวธิภูตทิสาเทสปุคฺคลผรณปฺปกาเรหิฯ
[650] วิฆาตวเสนาติ วิกฺขมฺภนวเสนฯ
สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา
[699] กถิตานํ กุสลาทิธมฺมานํฯ อิมสฺมิํ ปน อปฺปมญฺญาวิภงฺเค กถิตา อปฺปมญฺญา, ตา จ สภาวโต โลกิยา เอว, น ขนฺธวิภงฺคาทีสุ กถิตา ขนฺธาทโย วิย โลกุตฺตราปีติ เอกํสโต สพฺพาสํ อปฺปมญฺญานํ โลกิยภาวเมว ทีเปตุํ อฏฺฐกถายํ ‘‘อิมสฺมิํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อิมสฺมิํ ปน…เป.… โหตี’’ติฯ
ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อปฺปมญฺญาวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
14. สิกฺขาปทวิภงฺโค
1. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา
