มาติกาวณฺณนา

[508] ปาติโมกฺขสํวราทีติ อาทิ-สทฺเทน อินฺทฺริเยสุ คุตฺตทฺวารตา, โภชเน มตฺตญฺญุตา, สติสมฺปชญฺญํ, ชาคริยานุโยโคติ เอวมาทิเก สงฺคณฺหาติฯ อสุภานุสฺสติโยติ อสุภฌานานิ, อนุสฺสติฌานานิ จฯ สติ สมณภาวกรปุพฺพภาคกรณียสมฺปตฺติยํ สมณภาโวปิ สิทฺโธเยว โหตีติ อาห ‘‘สุญฺญา…เป.… ทสฺเสตี’’ติฯ การเณ หิ สิทฺเธ ผลมฺปิ สิทฺธเมว โหตีติฯ สิกฺขาปทานํ สรูปํ, สิกฺขิตพฺพาการํ, สงฺเขปโต วิภาคญฺจ ทสฺเสตุํ ‘‘สิกฺขาปเทสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ นามกายาทิวเสนาติ นามกายปทกายพฺยญฺชนกายวเสน วุตฺเตสุฯ อิมินา สิกฺขาปทานํ สิกฺขาย อธิคมูปายภูตปญฺญตฺติสภาวตํ ทสฺเสติฯ เตสุ สิกฺขิตพฺพากาโร สตฺถุอาณานติกฺกโมเยวาติ อาห ‘‘วจ…เป.… ตพฺเพสู’’ติฯ สิกฺขาโกฏฺฐาเสสูติ วุตฺตปฺปเภเทสุ อธิสีลสิกฺขาภาเคสุฯ เตสุ สมาทานเมว สิกฺขิตพฺพากาโรติ วุตฺตํ ‘‘ปริปูรณวเสน สิกฺขิตพฺเพสู’’ติฯ สิกฺขาปเทกเทสภูตาติ สิกฺขาปทสมุทายสฺส อวยวภูตาฯ ภิกฺขุสิกฺขา หิ อิธาธิปฺเปตา ‘‘อิธ ภิกฺขู’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ตถา หิ วกฺขติ ‘‘เสสสิกฺขา ปน อตฺถุทฺธารวเสน สิกฺขาสทฺทสฺส อตฺถทสฺสนตฺถํ วุตฺตา’’ติ (วิภ. อฏฺฐ. 516)ฯ

มาติกาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิทฺเทสวณฺณนา

[509] ทิฏฺฐตฺตาติ สยมฺภูญาเณน สจฺฉิกตตฺตาฯ ขนฺติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ สยมฺภูญาเณน สจฺฉิกรณวเสเนว หิ ภควโต ขมนรุจฺจนาทโย, น อญฺเญสํ วิย อนุสฺสวาการปริวิตกฺกาทิมุเขนฯ อวิปรีตฏฺโฐ เอกนฺตนิยฺยานฏฺเฐน เวทิตพฺโพฯ สิกฺขิยมาโนติ สิกฺขาย ปฏิปชฺชิยมาโน ฯ สิกฺขิตพฺพานิ สิกฺขาปทานีติ สิกฺขาปทปาฬิํ วทติฯ ขนฺธตฺตยนฺติ สีลาทิกฺขนฺธตฺตยํฯ ‘‘สพฺพปาปสฺส…เป.… พุทฺธาน สาสน’’นฺติ (ธ. ป. 183; ที. นิ. 1.90; เนตฺติ. 30) วจนโต อาห ‘‘อนุสาสนทานภูตํ สิกฺขตฺตย’’นฺติฯ

สมฺมาทิฏฺฐิยา ปจฺจยตฺตาติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา เอกนฺตเหตุภาวโตฯ เอตฺถ จ สมฺมาทิฏฺฐีติ กมฺมสฺสกตาสมฺมาทิฏฺฐิ, กมฺมปถสมฺมาทิฏฺฐิ จฯ ผลการโณปจาเรหีติ ผลูปจาเรน สมฺมาทิฏฺฐิปจฺจยตฺตา, การณูปจาเรน สมฺมาทิฏฺฐิปุพฺพงฺคมตฺตาฯ กุสลธมฺเมหิ อตฺตโน เอกเทสภูเตหีติ สมฺมาทิฏฺฐิธมฺเม สนฺธายาหฯ กุสลปญฺญาวิญฺญาณานํ วา ปชานนวิชานนวเสน ทสฺสนํ ทิฏฺฐีติฯ เตน อวยวธมฺเมน สมุทายสฺส อุปจริตตํ ทสฺเสติฯ วินยนกิริยตฺตาติ เทสนาภูตํ สิกฺขตฺตยมาหฯ ธมฺเมนาติ ธมฺมโต อนเปเตนฯ อวิสมสภาเวนาติ อวิสเมน สภาเวน, สเมนาติ อตฺโถฯ

[510] อนญฺญตฺเถนาติ ครหาทิอญฺญตฺถรหิเตน สกตฺเถนฯ ภินฺนปฏธเรติ ภิกฺขุสารุปฺปวเสน ปญฺจขณฺฑาทินา เฉเทน ฉินฺนจีวรธเรฯ

เภทนปริยายวเสน วุตฺตํ, ตสฺมา กิเลสานํ ปหานา กิเลสานํ เภทา ภิกฺขูติ วุตฺตํ โหติฯ

คุณวเสนาติ เสกฺขธมฺมาทิคุณานํ วเสนฯ เตน ภาวตฺถโต ภิกฺขุสทฺโท ทสฺสิโต โหติฯ

อิทํ ทฺวยนฺติ ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทินา ปรโต สงฺคหทสฺสนวเสน วุตฺตํ ‘‘เสกฺโข’’ติอาทิกํ วจนทฺวยํฯ อิมินาติ ‘‘เสกฺโข ภิกฺขุ ภินฺนตฺตา ปาปกาน’’นฺติ ปทานํ อตฺถทสฺสเนนฯ น สเมติ เสกฺขอเสกฺขปุถุชฺชนาเสกฺขทีปนโตฯ ตทิทนฺติ ปฐมทฺวยํฯ นิปฺปริยายทสฺสนํ อริยานํ , อเสกฺขานํเยว จ เสกฺขภินฺนกิเลสภาวทีปนโตฯ วุตฺโตติ ปฏิญฺญาวจนํ, สจฺจํ วุตฺโตติ อตฺโถฯ น ปน อิธาธิปฺเปโต อตฺถุทฺธารวเสน ทสฺสิตตฺตาฯ

ภควโต วจนนฺติ อุปสมฺปทากมฺมวาจมาหฯ ตทนุรูปนฺติ ตทนุจฺฉวิกํ, ยถาวุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ปริสาวตฺถุสีมาสมฺปตฺติโย ‘‘สมคฺเคน สงฺเฆน อกุปฺเปนา’’ติ (วิภ. 510) อิมินา ปกาสิตาติ ‘‘ฐานารห’’นฺติ ปทสฺส ‘‘อนูน…เป.… อวุตฺต’’นฺติ เอตฺตกเมว อตฺถมาหฯ