ทุติยนยวณฺณนา

[468-9] สพฺเพ สตฺตาติ กามภวาทีสุ, สญฺญีภวาทีสุ, เอกโวการภวาทีสุ จ สพฺพภเวสุ สพฺเพ สตฺตาฯ อาหารโต ฐิติ เอเตสนฺติ อาหารฏฺฐิติกา, ปจฺจยฏฺฐิติกาฯ เยน ปจฺจเยน เต ติฏฺฐนฺติ, โส เอโกว ธมฺโม ญาตปริญฺญาสงฺขาตาย ‘‘อาหารฏฺฐิติกา’’ติ อภิญฺญาย อภิญฺเญยฺโยฯ ทฺเว ธาตุโยติ สงฺขตาสงฺขตธาตุโยฯ ติสฺโส ธาตุโยติ กามธาตุรูปธาตุอรูปธาตุโยฯ ปญฺจ วิมุตฺตายตนานีติ ‘‘อิธ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน สตฺถา ธมฺมํ เทเสติ อญฺญตโร วา ครุฏฺฐานิโย’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.322, 355; อ. นิ. 5.26) อาคตานิ วิมุจฺจนการณานิฯ อนุตฺตริยานีติ ทสฺสนานุตฺตริยาทีนิ ฉ อนุตฺตริยานิฯ นิทฺทสวตฺถูนีติ เยหิ การเณหิ นิทฺทโส โหติ, ตานิ นิทฺทสวตฺถูนิ นามฯ เทสนามตฺตญฺเจตํฯ ขีณาสโว หิ ทสวสฺโส หุตฺวา ปรินิพฺพุโต ปุน ทสวสฺโส น โหติฯ น เกวลญฺจ ทสวสฺโส, นววสฺโสปิ…เป.… เอกมุหุตฺติโกปิ น โหติเยว ปุน ปฏิสนฺธิยา อภาวา, อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน ปเนวํ วุตฺตํฯ ตานิ ปน ‘‘อิธ, ภิกฺขุ, สิกฺขาสมาทาเน ติพฺพจฺฉนฺโท โหตี’’ติอาทินา (ที. นิ. 3.331) สุตฺเต อาคตานิเยวฯ ‘‘สมฺมาทิฏฺฐิสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา โหตี’’ติอาทีนิ (ที. นิ. 3.360; อ. นิ. 10.106) ทส นิชฺชรวตฺถูนิฯ ขนฺธาทโยติ ขนฺธายตนธาตาทโยฯ วินนฺธนนฺติ ‘‘ภวาทิวินนฺธนฏฺเฐน วานํ วุจฺจติ ตณฺหา’’ติ ทสฺเสติฯ คมนนฺติ อสฺสาทนวเสน อารมฺมเณ ปวตฺติมาหฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ปิยรูปสาตรูเปสู’’ติฯ

วิปสฺสนาสหคตนฺติ เวทิตพฺพํ วิญฺญตฺติสมุฏฺฐาปกตฺตาฯ ‘‘มคฺคํ อปฺปตฺตํ กายิกํ วีริย’’นฺติ วิเสเสตฺวา วุตฺตตฺตา ปน โลกุตฺตรวีริยมฺปิ ปริยาเยน กายิกํ นาม อตฺถีติ ทีปิตํ โหติฯ

รูปาวจเร ปีติสมฺโพชฺฌงฺโคติ น วุจฺจตีติ อาห ‘‘รูปาวจเร…เป.… ปฏิกฺขิตฺตา’’ติฯ ยถา วิปสฺสนาสหคตา ปีติ ปริยาเยน ‘‘ปีติสมฺโพชฺฌงฺโค’’ติ วุจฺจติ, เอวํ รูปาวจเร ปีติ นิพฺเพธภาคิยา วตฺตพฺพา สิยาฯ เอวํ ลพฺภมานาปิ อลพฺภมานํ อุปาทาย น วุตฺตาฯ ‘‘อวิตกฺกอวิจารา’’ติ วิเสสนํ สนฺตปณีตาย ปีติยา ทสฺสนตฺถํฯ โพชฺฌงฺคภูตาติ ปริยายโพชฺฌงฺคภูตาฯ อวิตกฺกอวิจาโร ปีติ…เป.… น วุตฺโต สวิตกฺกสวิจารตฺตา ตสฺสฯ น หิ กามาวจรา อวิตกฺกอวิจารา ปีติ อตฺถิฯ

อิธ วุตฺโต ปริยาเยนาติ อตฺโถฯ มคฺคปฏิเวธานุโลมนโต วิปสฺสนาย วิย ปาทกชฺฌาเนสุปิ สติอาทโย ‘‘โพชฺฌงฺคา’’ตฺเวว วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘นิพฺเพธภาคิยตฺตา น ปฏิกฺขิปิตพฺโพ’’ติฯ เอวํ กสิณชฺฌานาทีสุ โพชฺฌงฺเค อุทฺธรนฺตานํ อธิปฺปายํ วตฺวา อนุทฺธรนฺตานํ อธิปฺปายํ วตฺตุํ ‘‘อนุทฺธรนฺตา ปนา’’ติอาทิมาหฯ เต หิ อาสนฺเนกนฺตกิจฺจนิพฺพตฺตีหิ วิปสฺสนากฺขเณ โพชฺฌงฺเค อุทฺธรนฺติ, น ฌานกฺขเณ ตทภาวโตฯ เตนาห ‘‘วิปสฺสนากิจฺจสฺส วิย…เป.… น อุทฺธรนฺตี’’ติฯ กสิณนิสฺสนฺโท อรูปานีติ อาห ‘‘ตทายตฺตานี’’ติฯ

ทุติยนยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ