เอเกกํ กตฺวาติ นวาปิ เอกเมกํ กตฺวาฯ ‘‘อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมํ น สาทิตพฺพํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ, ปาทปีฐํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ น สาทิตพฺพ’’นฺติ อิทํ สพฺพมฺปิ อสาทิยนสามญฺเญน เอกํฯ ทสาติ ‘‘น สีลวิปตฺติยา, น อาจารวิปตฺติยา, น ทิฏฺฐิวิปตฺติยา, น อาชีววิปตฺติยา, น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทตพฺพา, น คิหิทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยา เสวิตพฺพา, ภิกฺขู เสวิตพฺพา, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 60) เอวมาคตา ทสฯ

‘‘กมฺมญฺจา’’ติ ปจฺจตฺตวเสน วุตฺตํ กมฺมํ ‘‘อวิปกฺกวิปากสฺสา’’ติ เอตฺถ ‘‘กมฺมสฺสา’’ติ สามิวจนวเสน ปริณาเมตฺวา โยเชตพฺพํฯ ภูตาปคตุปฺปนฺนนฺติ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ อิมิสฺสา สมฺโมหวิโนทนิยาฯ ‘‘เอวํ กเต โอกาเส วิปาโก…เป.… อุปฺปนฺโนติ วุจฺจตี’’ติ วทนฺโต วิปากเมว วทติฯ ตตฺถาติ อฏฺฐสาลินิยํฯ มคฺเคน สมุจฺฉินฺนา ถามคตา กามราคาทโย ‘‘อนุสยา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘อนุสยิต…เป.… มคฺเคน ปหาตพฺพา’’ติฯ

อาหตขีรรุกฺโข วิย อารมฺมณํ, กถํ? นิมิตฺตคฺคาหวเสนฯ ตเมวตฺถํ วิวรติ ‘‘อธิคต’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ นิมิตฺตคฺคาหวเสน อารมฺมณสฺส อธิคฺคหิตตฺตา ตํ อารมฺมณํ อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ กิเลสุปฺปตฺติเหตุภาเวน อุปฺปตฺติฏฺฐานโต อธิคตเมว นาม โหตีติ อาห ‘‘อธิคตํ นิมิตฺตคฺคาหวเสนา’’ติ, ตํ อารมฺมณํ ปาตุภูตกิเลสนฺติ อธิปฺปาโยฯ กิเลสุปฺปตฺตินิมิตฺตตาย อุปฺปตฺติรหํ กิเลสํ ‘‘อารมฺมณํ อนฺโตคธกิเลส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตญฺจ โข คาหเก ลพฺภมานํ คเหตพฺเพ อุปจริตฺวา, ยถา นิสฺสิเต ลพฺภมานํ นิสฺสเย อุปจริตฺวา ‘‘มญฺจา อุกฺกุฏฺฐิํ กโรนฺตี’’ติฯ อิทานิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา นิปฺปริยาเยเนว อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิมิตฺตคฺคาห…เป.… สทิสา’’ติ อาหฯ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ ‘‘ยถา กิํ? สเจ ขีรรุกฺข’’นฺติอาทินา วิตฺถาเรตพฺพํฯ

ติธาติ อตีตาทิวเสน ติธาฯ อาภโต อุปมาวเสนฯ อปฺปหีนตาทสฺสนตฺถมฺปีติ ปิ-สทฺเทน ‘‘ติธา นวตฺตพฺพตาทสฺสนตฺถมฺปี’’ติ วุตฺตเมว สมฺปิณฺเฑติฯ เอวํ มคฺเคน ปหีนกิเลสา ทฏฺฐพฺพา มคฺเค อนุปฺปนฺเน อุปฺปตฺติรหานมฺปิ อุปฺปนฺเน สพฺเพน สพฺพํ อภาวโตฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา

[427] วีริยเชฏฺฐิกาย ปน มคฺคภาวนาย น วตฺตพฺพานิ สมฺมปฺปธานานิ ‘‘มคฺคาธิปตีนี’’ติ วา ‘‘นมคฺคาธิปตีนี’’ติ วาติ วาติ เอตฺถ ปฐมสฺส วีริยนฺตราภาโว, อิตรสฺส อิตราธิปติโน, นมคฺคภูตวีริยาธิปติโน จ อภาโว นวตฺตพฺพตาย การณนฺติ อิมมตฺถมาห ‘‘มคฺคาธิปตีนี’’ติอาทินาฯ ตทาติ วีริยเชฏฺฐิกมคฺคภาวนากาเลฯ

ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมฺมปฺปธานวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อิทฺธิปาทวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา