เมนู

ตสฺมาติ ยสฺมา นยิธ ธมฺมสฺส วิภาเคน กิจฺจเภโท อิจฺฉิโต, กิจฺจเภเทน ปน ธมฺมวิภาโค อิจฺฉิโต, ตสฺมาฯ เตน วุตฺตํ ‘‘เอกาวา’’ติอาทิฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[374] ‘‘กาเย กายานุปสฺสี’’ติ อิทํ ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน สติปฏฺฐานวิเสสนํ, ตญฺจ อาคมนสิทฺธํ, อญฺญถา ตสฺส อสมฺภวโตติ อาห ‘‘อาคมนวเสน…เป.… เทเสตฺวา’’ติฯ ปุคฺคลํ อนามสิตฺวาติ ‘‘กาเย กายานุปสฺสี’’ติ เอวํ ปุคฺคลํ อคฺคเหตฺวาฯ ตถา อนามสนโต เอว อาคมนวิเสสนํ อกตฺวานยทฺวเยติ อนุปสฺสนานโย, สุทฺธิกนโยติ เอตสฺมิํ นยทฺวเยฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สติปฏฺฐานวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สมฺมปฺปธานวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา

[390] การณสทฺโท ยุตฺติวาจโก ‘‘สพฺพเมตํ อการณํ วทตี’’ติอาทีสุ วิย, ตสฺมา การณปฺปธานาติ ยุตฺติปฺปธานา, อนุปฺปนฺนปาปกานุปฺปาทนาทิกิริยาย อนุรูปปฺปธานาติ เอวํ วา เอตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อนุปฺปนฺนปาปกาทีนํ อนุปฺปาทาทิ อนุปฺปนฺนปาปกานุปฺปาทาทิ

[391] ‘‘น อญฺโญ ธมฺโมติ ยถา ตณฺหายนมิจฺฉาภินิเวสวายมนสภาวานํ ตณฺหาทีนํ ฉนฺทปริยาโย อญฺญธมฺโม นาม โหติ กตฺตุกมฺยตาสงฺขาตสฺส ฉนฺทนิยสฺส เตสุ อภาวา, ธมฺมจฺฉนฺโท ปน ตํสภาวตฺตา อญฺญธมฺโม น โหติฯ เตนาห ‘‘ธมฺมจฺฉนฺโทติ สภาวจฺฉนฺโท’’ติฯ

[406] อฏฺฐกถายนฺติ โปราณฏฺฐกถายํฯ วฏฺฏานตฺถสํวตฺตนโตติ สํสารทุกฺขสมฺภวโตฯ

น สกฺโกนฺตีติ อาห ‘‘สนฺตาย สมาปตฺติยา ปริหีนา พฺรหฺมจริยวาเส สนฺถมฺภิตุํ น สกฺโกนฺตี’’ติฯ

ตตฺถ ทุวิธายาติ โยเชตพฺพํฯ อุปฺปนฺนาเยวาติ อุปฺปนฺนปุพฺพา เอว อุปฺปชฺชนฺติ สมุทาจาราทิวเสนฯ

สพฺพาสุ อวตฺถาสูติ ปกตตฺตาทิอวตฺถาสุฯ ปกตตฺตาวตฺเถน หิ สพฺเพน สพฺพํ ตานิ น จริตพฺพานิฯ อิตราวตฺเถน จ ตทวตฺถาย ตานิ ตานิเยว จริตพฺพานิฯ วตฺตพฺพนฺติอาทีนีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘น เอกจฺฉนฺเน อนาวาเส วตฺถพฺพํ, น เอกจฺฉนฺเน อาวาเส วา อนาวาเส วา วตฺถพฺพํ, น เอกาสเน นิสีทิตพฺพํ, น นีเจ อาสเน นิสินฺเน อุจฺเจ อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น ฉมายํ นิสินฺเน อาสเน นิสีทิตพฺพํ, น เอกจงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น นีเจ จงฺกเม จงฺกมนฺเต อุจฺเจ จงฺกเม จงฺกมิตพฺพํ, น ฉมายํ จงฺกมนฺเต จงฺกเม จงฺกมิตพฺพ’’นฺติ อิมานิ สงฺคณฺหาติฯ เตสนฺติ ปาริวาสิกวุฑฺฒตราทีนํ วเสนฯ สมฺปิณฺเฑตฺวาติ สงฺกฑฺฒิตฺวาฯ

เอเกกํ กตฺวาติ นวาปิ เอกเมกํ กตฺวาฯ ‘‘อภิวาทนปจฺจุฏฺฐานญฺชลิกมฺมสามีจิกมฺมํ น สาทิตพฺพํ, อาสนาภิหารํ, เสยฺยาภิหารํ, ปาโททกํ, ปาทปีฐํ, ปาทกถลิกํ, ปตฺตจีวรปฏิคฺคหณํ น สาทิตพฺพ’’นฺติ อิทํ สพฺพมฺปิ อสาทิยนสามญฺเญน เอกํฯ ทสาติ ‘‘น สีลวิปตฺติยา, น อาจารวิปตฺติยา, น ทิฏฺฐิวิปตฺติยา, น อาชีววิปตฺติยา, น ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เภเทตพฺพา, น คิหิทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยทฺธโช ธาเรตพฺโพ, น ติตฺถิยา เสวิตพฺพา, ภิกฺขู เสวิตพฺพา, ภิกฺขุสิกฺขาย สิกฺขิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 60) เอวมาคตา ทสฯ

‘‘กมฺมญฺจา’’ติ ปจฺจตฺตวเสน วุตฺตํ กมฺมํ ‘‘อวิปกฺกวิปากสฺสา’’ติ เอตฺถ ‘‘กมฺมสฺสา’’ติ สามิวจนวเสน ปริณาเมตฺวา โยเชตพฺพํฯ ภูตาปคตุปฺปนฺนนฺติ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ อิมิสฺสา สมฺโมหวิโนทนิยาฯ ‘‘เอวํ กเต โอกาเส วิปาโก…เป.… อุปฺปนฺโนติ วุจฺจตี’’ติ วทนฺโต วิปากเมว วทติตตฺถาติ อฏฺฐสาลินิยํฯ มคฺเคน สมุจฺฉินฺนา ถามคตา กามราคาทโย ‘‘อนุสยา’’ติ วุจฺจนฺตีติ อาห ‘‘อนุสยิต…เป.… มคฺเคน ปหาตพฺพา’’ติฯ

อาหตขีรรุกฺโข วิย อารมฺมณํ, กถํ? นิมิตฺตคฺคาหวเสนฯ ตเมวตฺถํ วิวรติ ‘‘อธิคต’’นฺติอาทินาฯ ตตฺถ นิมิตฺตคฺคาหวเสน อารมฺมณสฺส อธิคฺคหิตตฺตา ตํ อารมฺมณํ อนุสฺสริตานุสฺสริตกฺขเณ กิเลสุปฺปตฺติเหตุภาเวน อุปฺปตฺติฏฺฐานโต อธิคตเมว นาม โหตีติ อาห ‘‘อธิคตํ นิมิตฺตคฺคาหวเสนา’’ติ, ตํ อารมฺมณํ ปาตุภูตกิเลสนฺติ อธิปฺปาโยฯ กิเลสุปฺปตฺตินิมิตฺตตาย อุปฺปตฺติรหํ กิเลสํ ‘‘อารมฺมณํ อนฺโตคธกิเลส’’นฺติ วุตฺตํฯ ตญฺจ โข คาหเก ลพฺภมานํ คเหตพฺเพ อุปจริตฺวา, ยถา นิสฺสิเต ลพฺภมานํ นิสฺสเย อุปจริตฺวา ‘‘มญฺจา อุกฺกุฏฺฐิํ กโรนฺตี’’ติฯ อิทานิ อุปจารํ มุญฺจิตฺวา นิปฺปริยาเยเนว อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘นิมิตฺตคฺคาห…เป.… สทิสา’’ติ อาหฯ วิตฺถาเรตพฺพนฺติ ‘‘ยถา กิํ? สเจ ขีรรุกฺข’’นฺติอาทินา วิตฺถาเรตพฺพํฯ

ติธาติ อตีตาทิวเสน ติธาฯ อาภโต อุปมาวเสนฯ อปฺปหีนตาทสฺสนตฺถมฺปีติ ปิ-สทฺเทน ‘‘ติธา นวตฺตพฺพตาทสฺสนตฺถมฺปี’’ติ วุตฺตเมว สมฺปิณฺเฑติฯ เอวํ มคฺเคน ปหีนกิเลสา ทฏฺฐพฺพา มคฺเค อนุปฺปนฺเน อุปฺปตฺติรหานมฺปิ อุปฺปนฺเน สพฺเพน สพฺพํ อภาวโตฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา