กมฺมเมวาติ มนสิการกมฺมเมวฯ อารมฺมณนฺติ ปุพฺพภาคภาวนารมฺมณํฯ

ตถาติ วนมกฺกโฏ วิยฯ

เอกนฺติ เอกํ โกฏฺฐาสํฯ

สตฺตคหณรหิเตติ สตฺตปญฺญตฺติมฺปิ อนามสิตฺวา เทสิตตฺตา วุตฺตํฯ สสนฺตานตาย อหํการวตฺถุมฺหิ อปฺปหีนมานสฺส ปหีนาการํ สนฺธายาห ‘‘วิทฺธสฺตาหํกาเร’’ติฯ ตตฺถาติ ปรสฺส กาเยฯ

[357] อาทิมฺหิ เสวนา มนสิการสฺส อุปฺปาทนา อารมฺโภฯ

[362] คมิตาติ วิคมิตาฯ

กายานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เวทนานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา

[363] สมฺปชานสฺสาติ สมฺมา ปกาเรหิ ชานนฺตสฺส, วตฺถารมฺมเณหิ สทฺธิํ สุขสามิสาทิปฺปกาเรหิ อวิปรีตํ เวทนํ ชานนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ ปุพฺพภาคภาวนา โวหารานุสาเรเนว ปวตฺตตีติ อาห ‘‘โวหารมตฺเตนา’’ติฯ เวทยามีติ ‘‘อหํ เวทยามี’’ติ อตฺตุปนายิกา วุตฺตาติ, ปริญฺญาตเวทโนปิ วา อุปฺปนฺนาย สุขเวทนาย โลกโวหาเรน ‘‘สุขํ เวทนํ เวทยามี’’ติ ชานาติ, โวหรติ จ, ปเคว อิตโรฯ เตนาห ‘‘โวหารมตฺเตน วุตฺต’’นฺติฯ

อุภยนฺติ วีริยสมาธิํฯ สห โยเชตฺวาติ สมธุรกิจฺจโต อนูนาธิกํ กตฺวาฯ อตฺถธมฺมาทีสุ สมฺโมหวิทฺธํสนวเสน ปวตฺตา มคฺคปญฺญา เอว โลกุตฺตรปฏิสมฺภิทาฯ

วณฺณมุขาทีสุ ตีสุปิ มุเขสุฯ ปริคฺคหสฺสาติ อรูปปริคฺคหสฺสฯ ‘‘วตฺถุ นาม กรชกาโย’’ติ วจเนน นิวตฺติตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น จกฺขาทีนิ ฉ วตฺถูนี’’ติ อาหฯ อญฺญมญฺญุปตฺถมฺเภน ฐิเตสุ ทฺวีสุ นฬกลาเปสุ เอกสฺส อิตรปฏิพทฺธฏฺฐิติตา วิย นามกายสฺส รูปกายปฏิพทฺธวุตฺติตาทสฺสนญฺเหตํ นิสฺสยปจฺจยวิเสสทสฺสนนฺติฯ

เตสนฺติ เยสํ ผสฺสวิญฺญาณานิ ปากฏานิ, เตสํฯ อญฺเญสนฺติ ตโต อญฺเญสํ, เยสํ ผสฺสวิญฺญาณานิ น ปากฏานิฯ สุขทุกฺขเวทนานํ สุวิภูตวุตฺติตาย วุตฺตํ ‘‘สพฺเพสํ วิเนยฺยานํ เวทนา ปากฏา’’ติฯ วิลาเปตฺวา วิลาเปตฺวาติ สุวิสุทฺธํ นวนีตํ วิลาเปตฺวา สีติภูตํ อติสีตเล อุทเก ปกฺขิปิตฺวา ปตฺถินฺนํ ฐิตํ มตฺเถตฺวา ปริปิณฺเฑตฺวา ปุน วิลาเปตฺวาติ สตวารํ เอวํ กตฺวาฯ

ตตฺถาปีติ ยตฺถ อรูปกมฺมฏฺฐานํ เอว…เป.… ทสฺสิตํ, ตตฺถาปิฯ เยสุ สุตฺเตสุ ตทนฺโตคธํ รูปกมฺมฏฺฐานนฺติ โยชนาฯ

เวทนานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จิตฺตานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา

[365] กิเลสสมฺปยุตฺตานํ น วิสุทฺธตา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ อิตเรหิปีติ อตฺตนา สมฺปยุตฺตกิเลสโต อิตเรหิปิ อสมฺปยุตฺเตหิฯ วิสุํ วจนนฺติ อญฺญากุสลโต วิสุํ กตฺวา วจนํฯ วิสิฏฺฐคฺคหณนฺติ วิสิฏฺฐตาคหณํ, อาเวณิกสโมหตาทสฺสนนฺติ อตฺโถ, ยโต ตทุภยํ โมมูหจิตฺตนฺติ วุจฺจติฯ

จิตฺตานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ธมฺมานุปสฺสนานิทฺเทโส

ก. นีวรณปพฺพวณฺณนา

[367] เอกสฺมิํ ยุเค พทฺธโคณานํ วิย เอกโต ปวตฺติ ยุคนทฺธตาฯ

คหณากาเรนาติ อสุเภปิ อารมฺมเณ ‘‘สุภ’’นฺติ คหณากาเรนฯ นิมิตฺตนฺติ จาติ สุภนิมิตฺตนฺติ จ วุจฺจตีติ โยชนาฯ เอกํเสน สตฺตา อตฺตโน อตฺตโน หิตสุขเมว อาสีสนฺตีติ กตฺวา วุตฺตํ ‘‘อากงฺขิตสฺส หิตสุขสฺสา’’ติฯ อนุปาโย เอว จ หิตวิสิฏฺฐสฺส สุขสฺส อโยนิโสมนสิกาโร, อากงฺขิตสฺส วา ยถาธิปฺเปตสฺส หิตสุขสฺส อนุปายภูโตฯ อวิชฺชนฺธา หิ ตาทิเสปิ ปวตฺตนฺตีติฯ