ตํนิยมโตติ ตสฺสา กายานุปสฺสนาทิปฏิปตฺติยา นิยมโตฯ ตสฺสา ภิกฺขุภาเว นิยเต สาปิ ภิกฺขุภาเว นิยตาเยว นาม โหติฯ

กายานุปสฺสนาอุทฺเทสวณฺณนา

เอตฺถาติ กาเยฯ อวยวา อสฺส อตฺถีติ อวยวี, สมุทาโย, สมูโหติ อตฺโถ, โส ปน อวยววินิมุตฺตํ ทฺรพฺยนฺตรนฺติ คาโห ลทฺธิ อวยวีคาโหฯ หตฺถปาทาทิองฺคุลินขาทิองฺคปจฺจงฺเค สนฺนิเวสวิสิฏฺเฐ อุปาทาย ยายํ องฺคปจฺจงฺคสมญฺญา เจว กายสมญฺญา จ, ตํ อติกฺกมิตฺวา อิตฺถิปุริสรถฆฏาทิทฺรพฺยนฺติปริกปฺปนํ สมญฺญาติธาวนํฯ อถ วา ยถาวุตฺตสมญฺญํ อติกฺกมิตฺวา ปกติอาทิทฺรพฺยาทิชีวาทิกายาทิปทตฺถนฺตรปริกปฺปนํ สมญฺญาติธาวนํฯ นิจฺจสาราทิคาหภูโต อภินิเวโส สาราทานาภินิเวโสฯ

น ตํ ทิฏฺฐนฺติ ตํ อิตฺถิปุริสาทิ ทิฏฺฐํ น โหติฯ ทิฏฺฐํ วา อิตฺถิปุริสาทิ น โหตีติ โยชนาฯ ยถาวุตฺตนฺติ เกสาทิภูตุปาทายสมูหสงฺขาตํฯ

เกสาทิปถวินฺติ เกสาทิสญฺญิตํ สสมฺภารปถวิํฯ ปุพฺพาปริยภาเวนาติ สนฺตานวเสนฯ อญฺญตฺถาติ ‘‘อาโปกาย’’นฺติ เอวมาทีสุฯ

อชฺฌตฺตพหิทฺธาติ สปรสนฺตาเน กาโย วุตฺโตติฯ ‘‘กาโย’’ติ เจตฺถ สมฺมสนุปคา รูปธมฺมา อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘อชฺฌตฺตพหิทฺธาธมฺมาน’’นฺติฯ ฆฏิตํ เอกาพทฺธํ อารมฺมณํ ฆฏิตารมฺมณํ, เอการมฺมณภูตนฺติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เอกโต อารมฺมณภาโว นตฺถี’’ติฯ

อนฺโตโอลียนา อนฺโตสงฺโกโจ อนฺตราโวสานํฯ

ทฺวีหีติ อภิชฺฌาวินยโทมนสฺสวินเยหิฯ

สติ จ สมฺปชญฺญญฺจ สติสมฺปชญฺญํ, เตนฯ เอเตน กรณภูเตนฯ วิปกฺขธมฺเมหิ อนนฺตริตตฺตา อวิจฺฉินฺนสฺสฯ ตสฺส สพฺพตฺถิกกมฺมฏฺฐานสฺสฯ

กายานุปสฺสนาอุทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เวทนานุปสฺสนาทิอุทฺเทสวณฺณนา

สุขาทีนนฺติ สุขทุกฺขาทุกฺขมสุขานํฯ

รูปาทิอารมฺมณนานตฺตเภทานํ วเสน โยเชตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ตถา จ เสเสสุปิฯ สวตฺถุกาวตฺถุกาทีติ อาทิ-สทฺเทน หีนาทิโยนิอาทิเภทํ สงฺคณฺหาติฯ วิสุํ วิสุํ น วตฺตพฺพนฺติ โจทนํ ทสฺเสตีติ โยชนาฯ เอกตฺถาติ กายาทีสุ เอกสฺมิํฯ ปุริมโจทนายาติ ‘‘ปุพฺเพ ปหีนตฺตา ปุน ปหานํ น วตฺตพฺพ’’นฺติ โจทนายฯ ปหีนนฺติ วิกฺขมฺภิตํฯ ปฏิปกฺขภาวนายาติ มคฺคภาวนายฯ อุภยตฺถาติ อุภยโจทนายฯ อุภยนฺติ ปริหารทฺวยํฯ ยสฺมา ปุริมโจทนาย นานาปุคฺคลปริหาโร, นานาจิตฺตกฺขณิกปริหาโร จ สมฺภวติ, ทุติยโจทนาย ปน นานาจิตฺตกฺขณิกปริหาโรเยว, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘สมฺภวโต โยเชตพฺพ’’นฺติฯ มคฺคสติปฏฺฐานภาวนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ กายาทีสุฯ

เวทนานุปสฺสนาทิอุทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุทฺเทสวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กายานุปสฺสนานิทฺเทสวณฺณนา

[356] อชฺฌตฺตาทีติ อาทิ-สทฺเทน อิธ วุตฺตา พหิทฺธาอชฺฌตฺตพหิทฺธาอนุปสฺสนปฺปการา วิย มหาสติปฏฺฐานสุตฺเต วุตฺตา สมุทยธมฺมานุปสฺสิอาทิอนุปสฺสนปฺปการาปิ กายานุปสฺสนาภาวโต คหิตา อิจฺเจว เวทิตพฺพํฯ ตตฺถาติ อชฺฌตฺตาทิอนุปสฺสนายํฯ จุทฺทส ปการา มหาสติปฏฺฐานสุตฺเต อาคตจุทฺทสปฺปการาทิเก อเปกฺขิตฺวา อิธ วุตฺตาฯ อชฺฌตฺตาทิปฺปกาโร เอโก ปกาโรติ อาห ‘‘เอกปฺปการนิทฺเทเสนา’’ติฯ พาหิเรสูติ เอกจฺเจสุ อญฺญติตฺถิเยสุฯ เตสมฺปิ หิ อานาปานาทิวเสน สมถปกฺขิกา กายานุปสฺสนา สมฺภวติฯ เตนาห ‘‘เอกเทสสมฺภวโต’’ติฯ

ตจสฺส จ อตจปริจฺฉินฺนตา ตเจน อปริจฺฉินฺนตา อตฺถีติ โยชนาฯ ‘‘ทีฆพาหุ นจฺจตู’’ติอาทีสุ วิย อญฺญปทตฺเถปิ สมาเส อวยวปทตฺถสงฺคโห ลพฺภเตวาติ วุตฺตํ ‘‘กาเยกเทสภูโต ตโจ คหิโต เอวา’’ติฯ