ยาปิ ‘‘อฏฺฐินฺทฺริยา สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณา’’ติ อชฺฌตฺตารมฺมณาทิภาเวน นวตฺตพฺพตา วุตฺตา, สา ชีวิตินฺทฺริยสฺส อากิญฺจญฺญายตนกาเล ปฐมารุปฺปวิญฺญาณาภาวมตฺตารมฺมณตํ สนฺธาย วุตฺตา, น สารมฺมณสฺเสว นวตฺตพฺพตาทสฺสนตฺถํ, นาปิ อนารมฺมณสฺส ปริตฺตารมฺมณาทิภาเวน นวตฺตพฺพตาภาวทสฺสนตฺถนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อฏฺฐินฺทฺริยา สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณาติ เอตฺถ จา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ สิยา อชฺฌตฺตารมฺมณาตีติ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถฯ เตน อวสิฏฺฐปาฬิสงฺคณฺหเนน ‘‘สิยา น วตฺตพฺพา ‘อชฺฌตฺตารมฺมณา’ติปิ ‘พหิทฺธารมฺมณา’ติปิ ‘อชฺฌตฺตพหิทฺธารมฺมณา’ติปี’’ติ อิมาย ปาฬิยา วุตฺตมตฺถํ ชีวิตินฺทฺริยสฺส ทสฺเสนฺโต ‘‘ชีวิตินฺทฺริยสฺส…เป.… นวตฺตพฺพตา เวทิตพฺพา’’ติ อาห, ตํ วุตฺตตฺถเมวฯ

ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อินฺทฺริยวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปฏิจฺจสมุปฺปาทวิภงฺโค

1. สุตฺตนฺตภาชนียํ

อุทฺเทสวารวณฺณนา

[225] ‘‘วุตฺตตฺตา’’ติ อิทํ นิสฺสกฺกํ กิํ ลกฺขณํ? เหตุลกฺขณํฯ ยทิ เอวํ ตํเหตุโก วิภชฺชวาทิภาโว อาปชฺชติฯ น หิ โมคฺคลิปุตฺตติสฺสตฺเถเรน วุตฺตตฺตา พุทฺธสาวกา วิภชฺชวาทิโน อเหสุนฺติ? นยิทเมวํฯ ติวิโธ หิ เหตุ ญาปโก, การโก, สมฺปาปโกติฯ เตสุ ญาปกเหตุ อิธาธิปฺเปโต, ตสฺมา เตน มหาเถเรน ‘‘กิํ วาที, ภนฺเต, สมฺมาสมฺพุทฺโธ’’ติ ปุฏฺเฐน ‘‘วิภชฺชวาที, มหาราชา’’ติ ตทา วุตฺตวจเนน ญายติ ‘‘สมฺมาสมฺพุทฺธสาวกา วิภชฺชวาทิโน’’ติ อิมมตฺถํ ทสฺเสติ กิํ…เป.… วุตฺตตฺตา…เป.… วิภชฺชวาทิโน’’ติฯ ‘‘อหญฺหิ, พฺราหฺมณ, วินยาย ธมฺมํ เทเสมิ ราคสฺสา’’ติอาทิํ วตฺวา ‘‘โน จ โข ยํ ตฺวํ สนฺธาย วเทสี’’ติอาทินา (ปารา. 5-9) เวรญฺชพฺราหฺมณสฺส ภควตา เวนยิกาทิภาโว วิภชฺช วุตฺโตติ ตํ อนุวทนฺตา สาวกาปิ ตถา วทนฺตีติ อาห ‘‘เต หิ เวนยิกาทิภาวํ วิภชฺช วทนฺตี’’ติฯ จีวราทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน โสมนสฺสาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ ตานิปิ หิ เสวิตพฺพาเสวิตพฺพภาเวน วิภชฺช วุตฺตานิฯ วิภชฺชวาทิปริสา วิภชฺชวาทิมณฺฑลนฺติ เอตสฺมิํ อตฺเถ ยถา ตํ โอติณฺโณ นาม โหติ, ตํทสฺสนตฺถํ ‘‘อาจริเย อนพฺภาจิกฺขนฺเตนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สกสมยาโวกฺกมาทิ หิ ปรมตฺถโต ตโทตาโรฯ ‘‘อสํกิลิฏฺฐาปิ อวิชฺชา อตฺถิ อมคฺควชฺฌา, ยาย นิวุตา ขีณาสวาปิ นามโคตฺตาทีสุ เอกจฺจํ น ชานนฺติ, สา กุสลจิตฺตุปฺปาเทสุปิ ปวตฺตตี’’ติ นิกายนฺตริยาฯ ตํ สนฺธายาห ‘‘อวิชฺชา ปุญฺญาเนญฺชาภิสงฺขารานํ เหตุปจฺจโย โหตีติอาทิํ วทนฺโต’’ติฯ อุปลกฺขณญฺเหตํ สหชาตโกฏิยาฯ อาทิ-สทฺเทน อกุสลจิตฺเตนปิ ญาณํ อุปฺปชฺชติ, ยา สํกิลิฏฺฐา ปญฺญาติ, อเจตสิกํ สีลํ, อวิญฺญตฺติสงฺขาตํ รูปภาวํ ทุสฺสิลฺยนฺติ เอวมาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปรสมยายูหนํ ปรสมเย พฺยาปาราปตฺติยาฯ