กสฺส ปน โส ปจฺจยภาโวติ อาห ‘‘สรีรฏฺฐกอุตุสฺสา’’ติ ฯ ปจฺจยภาเวนาติ จ เหตุมฺหิ กรณวจนํฯ เตน หิ การณภูเตน สุขทุกฺขโผฏฺฐพฺพานํ ยถาวุตฺตสมตฺถตา โหตีติฯ ‘‘ตเถวา’’ติ อิมินา ‘‘ยถาพลํ สรีเรกเทสสกลสรีร’’นฺติ อิทํ อนุกฑฺฒติฯ เอวนฺติ อตฺตโน ผลูปจารสิทฺเธน ผรณปฺปกาเรนฯ เอเตสนฺติ สุขาทีนํฯ ‘‘โอฬาริกปฺปวตฺติ เอว วา ผรณ’’นฺติ อิมินา นิรุปจารํ เอเตสํ ผรณฏฺฐํ ทสฺเสติฯ อุภยวโตติ สุขทุกฺขวโต, โสมนสฺสโทมนสฺสวโต จ, ผรณาผรณฏฺฐานวโต วาฯ

[181] เอตฺถ วุตฺตํ สงฺกปฺปนฺติ เอตสฺมิํ ‘‘สงฺกปฺโป กาโม’’ติอาทิเก (มหานิ. 1; จูฬนิ. อชิตมาณวปุจฺฉานิทฺเทส 8) นิทฺเทสปเทเส วุตฺตํ สงฺกปฺปํฯ ตตฺถ หิ กิเลสกาโมว ‘‘สงฺกปฺปราโค ปุริสสฺส กาโม’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 6.63; กถา. 513) วิยฯ วตฺถุกามสฺส ตถา ตถา สงฺกปฺปนโต ปริกปฺปนโต ‘‘สงฺกปฺโป’’ติ วุตฺโต, น วิตกฺโกติ อยเมตฺถ อตฺโถ วุตฺโตฯ ฏีกายํ ปน วิตกฺกวเสน อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘โสปิ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺราปิ ปุริโม เอวตฺโถ อธิปฺเปโตติ เจ, สมฺปิณฺฑนตฺโถ ปิ-สทฺโท นิรตฺถโก สิยา, ‘‘กิเลสสนฺถวสมฺภวโต’’ติ จ น วตฺตพฺพํ สิยา, ปรโต จ ‘‘พฺยาปาทวจเนน พฺยาปาทวิตกฺกํ ทสฺเสตี’’ติ วกฺขติฯ กิเลสกาโม วิภตฺโต กิเลสสมฺปยุตฺตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ กามปฏิพทฺธาติ เอตฺถ กาม-สทฺเทน วตฺถุกามาปิ สงฺคหิตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ

[182] อุภยตฺถ อุปฺปนฺโนติ สตฺเตสุ, สงฺขาเรสูติ อุภยตฺถ อุปฺปนฺโน, สตฺตากาโร, สงฺขารากาโรติ วา อารมฺมณสฺส อุภยาการคฺคหณวเสน อุปฺปนฺโนฯ กมฺมปถวิเสโส, กมฺมปถวินาสโก จ กมฺมปถเภโทติ ทสฺเสตุํ ‘‘อภิชฺฌาสํโยเคนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตถา วิหิํสาย วิหิํสาวิตกฺกํ ทสฺเสตีติ โยชนาฯ วิหิํสายาติ จ วิหิํสาวจเนนาติ อตฺโถฯ ยถาสมฺภวํ ปาณาติปาตาทิวเสนาติ อาทิ-สทฺเทน อทินฺนาทานมุสาวาทเปสุญฺญผรุสวาจาสมฺผปฺปลาเป สงฺคณฺหาติฯ สพฺพ…เป.… สงฺคาหเกหิ กามเนกฺขมฺมธาตูหิฯ ทฺเว ทฺเวติ พฺยาปาทวิหิํสาธาตุโย, อพฺยาปาทอวิหิํสาธาตุโย จฯ ‘‘เอตฺถาติ ปนา’’ติอาทินา สํกิเลสโวทานานํ สงฺกรภาวสฺส อนิฏฺฐาปชฺชนสฺส จ ทสฺสเนน ปุริมํเยว อตฺถํ พฺยติเรกมุเขน สมฺปาเทติฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา