เสยฺยาทิวเสน ‘‘อหมสฺมี’’ติ อตฺตโน สงฺขรณํ วา สงฺขตํฯ เอตฺถ ‘‘ภวิสฺสนฺตี’’ติอาทิกา ปวตฺติ ตณฺหาทิฏฺฐีนํ วิเสสวตีติ ตาสมฺปิ อิญฺชิตาทิภาโว วุตฺโตฯ

นวกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(10.) ทสกนิทฺเทสวณฺณนา

[970] ชาลกฺขิปสํวิธานาทิกุสลตาสงฺกปฺปนํ อุปายจินฺตา, ตสฺสา มิจฺฉาภาวปฏิจฺฉาทนภาเวน ปวตฺโต ตทากาโร โมโห อุปายจินฺตาวเสน อุปฺปนฺโนติ ทฏฺฐพฺโพฯ ยถากเต ปน ปาเป อนาทีนวทสฺสนวเสน ปวตฺตา สญฺญา, สงฺกปฺโป วา ปจฺจเวกฺขณา, ตสฺสาปิ มิจฺฉาภาวปฏิจฺฉาทกํ ตทาการํ, อนาทีนวทสฺสนํ วา ปจฺจเวกฺขณากาเรน อุปฺปนฺโน โมโหติฯ วิมุตฺตสญฺญิตาติ อธิมานสมฺปยุตฺตํ, ติตฺถิยานํ วา อตฺตโน ทิฏฺฐิยา วิมุตฺตตาสญฺชานนํฯ ‘‘วิมุตฺโตมฺหี’’ติ เอวํ ปวตฺโต อกุสลจิตฺตุปฺปาโท มิจฺฉาวิมุตฺตีติ เกจิ วทนฺติฯ ผลํ วิย วิมุตฺตนฺติ คหิเต ปน ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺตจิตฺเต ทิฏฺฐิ มิจฺฉาญาณํ, สมาธิ จ มิจฺฉาวิมุตฺตีติ ยุตฺตํ สิยาฯ

ทสกนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา

[973] สมูหคาหโตติ ตณฺหามานทิฏฺฐีนํ สาธารณคฺคหณโตติ วทนฺติฯ ‘‘อิตฺถํ เอวํ อญฺญถา’’ติ ปน วิเสสํ อกตฺวา คหณํ สมูหคาโหติ ทฏฺฐพฺโพฯ อญฺญํ อาการนฺติ ปรสนฺตานคตํ อาการํฯ อตฺถีติ สทา สํวิชฺชตีติ อตฺโถฯ สีทตีติ วินสฺสติฯ สํสยปริวิตกฺกวเสนาติ ‘‘กิํ นุ โข อหํ สิยํ, น สิย’’นฺติ เอวํ ปริวิตกฺกวเสนฯ ปตฺถนากปฺปนวเสนาติ ‘‘อปิ นาม สาธุ ปนาหํ สิย’’นฺติ เอวํ ปตฺถนาย กปฺปนวเสนฯ

สุทฺธสีสาติ ตณฺหามานทิฏฺฐีนํ สาธารณสีสา วิเสสสฺส อนิสฺสิตตฺตา ‘‘สุทฺธสีสา’’ติ วุตฺตาฯ

ตตฺถ ทิฏฺฐิสีเสหิ ทิฏฺฐิยา ตณฺหา ทสฺสิตา, สีสสีสมูลเกหิ มานทิฏฺฐีหิ สยเมว จาติ อาห ‘‘เอวเมเต…เป.… ตณฺหา วิจริตธมฺมา เวทิตพฺพา’’ติฯ ทิฏฺฐิมาเนสุปิ ‘‘ตณฺหาวิจริตานี’’ติ วจนญฺจ อญฺญมญฺญํ วิปฺปโยคีนํ ทิฏฺฐิมานานํ ตณฺหาย อวิปฺปโยคีนํ ตํมูลกตฺตาว ตปฺปธานตาย กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[974] อวกฺกรีติ นิปาโต นานาภาเว วตฺตตีติ อนานากรณํ อนวกฺกริ, ตํ กตฺวา, อวกฺกริ วา อกตฺวา อนวกฺกริ กตฺวาติ เอวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘อวินิพฺโภคํ กตฺวา’’ติฯ ‘‘อนวการิํ กริตฺวา’’ติ วา ปาโฐ, ตตฺถ อวกิรณํ วิกฺเขปนํ สมูหสฺส เอกเทสานํ วินิพฺภุชฺชนํ อวการิ, ตํ อวการิํ วินิพฺโภคํ อกตฺวา, ปญฺจปิ ขนฺเธ สมูหโต เอกตฺเตเนว คเหตฺวา อตฺตโต อวินิพฺภุชฺชิตฺวา อสฺมีติ ฉนฺทมานทิฏฺฐิโย ปฏิลภตีติ อตฺโถฯ อสิตพฺยาภงฺคิตายาติ ทาตฺเตน กาเชน จาติ เอเตน ปริกฺขาเรน, อสิตพฺยาภงฺคีหิ ลวนวหนกิริยา วา ‘‘อสิตพฺยาภงฺคี’’ติ วุตฺตาฯ

[976] อวการิํ กริตฺวาติ รูปาทีนิ อตฺตโต วินิพฺภุชฺชิตฺวา อิมินา รูเปน…เป.… อิมินา วิญฺญาเณน อสฺมีติ ฉนฺทํ ปฏิลภตีติ เอวํ สพฺพตฺถ อิมินาติ เอตสฺส อตฺตโต อวินิพฺภุตฺเตน รูปาทินาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อตฺตโต หิ อวินิพฺภุตฺตานิ อพหิกตานิ อหมิจฺเจว คหิตานิ รูปาทีนิ อุปาทาย อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ตณฺหา ‘‘อชฺฌตฺติกสฺส อุปาทายา’’ติ วุตฺตา, อตฺตโต จ วินิพฺภุตฺตานิ พหิกตานิ อุปคนฺตฺวา ปวตฺตา ‘‘พาหิรสฺส อุปาทายา’’ติฯ ขคฺเคน วา ฉตฺเตน วา อหํ นิจฺโจติ อภิมงฺคลสมฺมเตน ขคฺคาทินา มม วินาโส นตฺถีติ มญฺญตีติ อตฺโถฯ เอเกกสฺสาติ อิทํ อนาทิมฺหิ อนนฺเต จ สํสาเร เอเกกสฺส อตีตานาคเตสุ ฉตฺติํสายปิ สมฺภวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, เอเกกสฺส วา ปุคฺคลสฺส ยถาลาภวเสนาติ อิทมฺปิ อนิสฺสิตตณฺหามานทิฏฺฐิํ กตฺวา ปุถุชฺชนสฺส อทฺธาปจฺจุปฺปนฺเน กสฺสจิ สมฺภวทสฺสนตฺถํฯ

ตณฺหาวิจริตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขุทฺทกวตฺถุวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

18. ธมฺมหทยวิภงฺโค

1. สพฺพสงฺคาหิกวารวณฺณนา