อุเปกฺขก-สทฺทนฺโตคธาย วา อุเปกฺขาย ตสฺเสว จ อุเปกฺขก-สทฺทสฺส วิสุํ อตฺถวจนํ ‘‘ยา อุเปกฺขา อุเปกฺขนา’’ติอาทินา, ‘‘อิมาย อุเปกฺขาย อุเปโต โหตี’’ติอาทินา จ พฺยญฺชนวิภาโคฯ สพฺพถา อญฺญาตตา นิกุชฺฌิตภาโว, เกนจิ ปกาเรน วิญฺญาเตปิ นิรวเสสปริจฺฉินฺทนาภาโว คมฺภีรภาโวฯ

[602] อุปริภูมิปฺปตฺติยาติ อิทํ ‘‘รูปสญฺญานํ สมติกฺกมา’’ติ เอตฺเถว โยเชตพฺพํฯ วิญฺญาณญฺจายตนาทีนิปิ วา อากาสานญฺจายตนาทีนํ อุปริภูมิโยติ สพฺพตฺถาปิ น น ยุชฺชติฯ

[610] วิญฺญาณญฺจายตนนิทฺเทเส ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณนฺติ ตํเยว อากาสํ วิญฺญาเณน ผุฏํ มนสิ กโรติ อนนฺตํ ผรติ, เตน วุจฺจติ อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ เอตฺถ วิญฺญาเณนาติ เอตํ อุปโยคตฺเถ กรณวจนํ, ตํเยว อากาสํ ผุฏํ วิญฺญาณํ มนสิ กโรตีติ กิร อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ อยํ วา เอตสฺส อตฺโถ – ตํเยว อากาสํ ผุฏํ วิญฺญาณํ วิญฺญาณญฺจายตนวิญฺญาเณน มนสิ กโรตีติฯ อยํ ปนตฺโถ ยุตฺโต – ตํเยว อากาสํ วิญฺญาเณน ผุฏํ เตน คหิตาการํ มนสิ กโรติ, เอวํ ตํ วิญฺญาณํ อนนฺตํ ผรตีติฯ ยญฺหิ อากาสํ ปฐมารุปฺปสมงฺคี วิญฺญาเณน อนนฺตํ ผรติ, ตํ ผรณาการสหิตเมว วิญฺญาณํ มนสิกโรนฺโต ทุติยารุปฺปสมงฺคี อนนฺตํ ผรตีติ วุจฺจตีติฯ

[615] ตํเยว วิญฺญาณํ อภาเวตีติ ยํ ปุพฺเพ ‘‘อนนฺตํ วิญฺญาณ’’นฺติ มนสิ กตํ, ตํเยวาติ อตฺโถฯ ตสฺเสว หิ อารมฺมณภูตํ ปฐเมน วิย รูปนิมิตฺตํ ตติเยนารุปฺเปน อภาเวตีติฯ

นิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา

[623] อภิธมฺมภาชนีเย ปญฺจกนยทสฺสเน ‘‘ปญฺจ ฌานานี’’ติ จ, ‘‘ตตฺถ กตมํ ปฐมํ ฌาน’’นฺติ จ อาทินา อุทฺธฏํฯ อุทฺธฏานํเยว จตุนฺนํ ปฐมตติยจตุตฺถปญฺจมชฺฌานานํ ทสฺสนโต, ทุติยสฺเสว วิเสสทสฺสนโต จฯ

อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา