ปฏิลาโภ ปุพฺพภาโค จาติ วจนเสโสฯ อุปาโย จ อุปายภาเวเนว อตฺตโน ผลสฺส ปติฏฺฐา โหตีติ อาห ‘‘ปติฏฺฐานฏฺเฐเนว ปาโท’’ติฯ ฉนฺโทเยว…เป.… วีมํสาว วีมํสิทฺธิปาโทติ กถิตํ, ตสฺมา น จตฺตาโร ขนฺธา อิทฺธิยา สมานกาลิกา นานากฺขณิกา วา อิทฺธิปาทา, เชฏฺฐกภูตา ปน ฉนฺทาทโย เอว สพฺพตฺถ อิทฺธิปาทาติ อยเมว เตสํ อฏฺฐกถาจริยานํ อธิปฺปาโยฯ สุตฺตนฺตภาชนีเย หิ อภิธมฺมภาชนีเย จ สมาธิวิเสสนวเสน ทสฺสิตานํ อุปายภูตานํ อิทฺธิปาทานํ ปากฏกรณตฺถํ อุตฺตรจูฬภาชนียํ วุตฺตนฺติฯ เกจีติ อุตฺตรวิหารวาสิเถรา กิรฯ
สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
2. อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา
[444] อภิธมฺมภาชนีเย ‘‘อิทฺธิปาโทติ ตถาภูตสฺส ผสฺโส…เป.… ปคฺคาโห อวิกฺเขโป’’ติ (วิภ. 447) อิทฺธิอิทฺธิปาทตฺถทสฺสนตฺถํ ปคฺคาหาวิกฺเขปา วุตฺตา, จิตฺตปญฺญา จ สงฺขิปิตฺวาติฯ จตฺตาริ นยสหสฺสานิ วิภตฺตานีติ อิทํ สาธิปติวารานํ ปริปุณฺณานํ อภาวา วิจาเรตพฺพํฯ น หิ อธิปตีนํ อธิปตโย วิชฺชนฺติ, เอเกกสฺมิํ ปน อิทฺธิปาทนิทฺเทเส เอเกโก อธิปติวาโร ลพฺภตีติ โสฬส โสฬส นยสตานิ ลพฺภนฺติฯ
อภิธมฺมภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
3. ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา
นนุ จ จตฺตาโรปิ อธิปตโย เอกกฺขเณ ลพฺภนฺติ, อญฺญมญฺญสฺส ปน อธิปตโย น ภวนฺติ ‘‘จตฺตาโร อิทฺธิปาทา น มคฺคาธิปติโน’’ติ วุตฺตตฺตาฯ ราชปุตฺโตปมาปิ หิ เอตมตฺถํ ทีเปตีติ? น, เอกกฺขเณ ทุติยสฺส อธิปติโน อภาวโต เอว, ‘‘น มคฺคาธิปติโน’’ติ วุตฺตตฺตา ราชปุตฺโตปมา อธิปติํ น กโรนฺตีติ อิมเมวตฺถํ ทีเปติ, น อธิปตีนํ สหภาวํฯ ตํ กถํ ชานิตพฺพนฺติ? ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ
อธิปติปจฺจยนิทฺเทเส หิ อฏฺฐกถายํ (ปฏฺฐา. อฏฺฐ. 1.3) วุตฺตา ‘‘กสฺมา ปน ยถา เหตุปจฺจยนิทฺเทเส ‘เหตู เหตุสมฺปยุตฺตกาน’นฺติ วุตฺตํ, เอวมิธ ‘อธิปตี อธิปติสมฺปยุตฺตกาน’นฺติ อวตฺวา ‘ฉนฺทาธิปติ ฉนฺทสมฺปยุตฺตกาน’นฺติอาทินา นเยน เทสนา กตาติ? เอกกฺขเณ อภาวโต’’ติฯ สติ จ จตุนฺนํ อธิปตีนํ สหภาเว ‘‘อริยมคฺคสมงฺคิสฺส วีมํสาธิปเตยฺยํ มคฺคํ ภาเวนฺตสฺสา’’ติ วิเสสนํ น กตฺตพฺพํ สิยา อวีมํสาธิปติกสฺส มคฺคสฺส อภาวาฯ ฉนฺทาทีนํ อญฺญมญฺญาธิปติกรณภาเว จ ‘‘วีมํสํ ฐเปตฺวา ตํสมฺปยุตฺโต’’ติอาทินา ฉนฺทาทีนํ วีมํสาธิปติกตฺตวจนํ น วตฺตพฺพํ สิยาฯ ตถา ‘‘จตฺตาโร อริยมคฺคา สิยา มคฺคาธิปติโน, สิยา น วตฺตพฺพา มคฺคาธิปติโน’’ติ (ธ. ส. 1429) เอวมาทีหิปิ อธิปตีนํ สหภาโว ปฏิกฺขิตฺโต เอวาติฯ
ปญฺหปุจฺฉกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อิทฺธิปาทวิภงฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
10. โพชฺฌงฺควิภงฺโค
1. สุตฺตนฺตภาชนียํ
