ยทิ เอวํ จตฺตาโร ขนฺธาปิ ยถาวุตฺตสมฺผสฺสโต ชาตตฺตา ‘‘อธิวจนสมฺผสฺสชา’’ติ วตฺตุํ ยุตฺตา, สญฺญาว กสฺมา เอวํ วุตฺตาติ? ติณฺณํ ขนฺธานํ อตฺถวเสน อตฺตโน ปตฺตมฺปิ นามํ ยตฺถ ปวตฺตมาโน อธิวจนสมฺผสฺสช-สทฺโท นิรุฬฺหตาย ธมฺมาภิลาโป โหติ, ตสฺสา สญฺญาย เอว อาโรเปตฺวา สยํ นิวตฺตนํ โหติฯ เตนาห ‘‘ตโย หิ อรูปิโน ขนฺธา’’ติอาทิฯ อถ วา สญฺญาย ปฏิฆสมฺผสฺสชาติ อญฺญมฺปิ วิสิฏฺฐํ นามํ อตฺถีติ อธิวจนสมฺผสฺสชานามํ ติณฺณํเยว ขนฺธานํ ภวิตุํ อรหติฯ เต ปน อตฺตโน นามํ สญฺญาย ทตฺวา นิวตฺตาติ อิมมตฺถํ สนฺธายาห ‘‘ตโย หิ อรูปิโน ขนฺธา’’ติอาทิฯ ปญฺจทฺวาริกสญฺญา โอโลเกตฺวาปิ ชานิตุํ สกฺกาติ อิทํ เตน เตนาธิปฺปาเยน หตฺถวิการาทิกรเณ ตทธิปฺปายวิชานนนิมิตฺตภูตา วิญฺญตฺติ วิย รชฺชิตฺวา โอโลกนาทีสุ รตฺตตาทิวิชานนนิมิตฺตํ โอโลกนํ จกฺขุวิญฺญาณวิสยสมาคเม ปากฏํ โหตีติ ตํสมฺปยุตฺตาย สญฺญายปิ ตถาปากฏภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

รชฺชิตฺวา โอโลกนาทิวเสน ปากฏา ชวนปฺปวตฺตา ภวิตุํ อรหตีติ เอติสฺสา อาสงฺกาย นิวตฺตนตฺถํ ‘‘ปสาทวตฺถุกา เอวา’’ติ อาหฯ อญฺญํ จินฺเตนฺตนฺติ ยํ ปุพฺเพ เตน จินฺติตํ ญาตํ, ตโต อญฺญํ จินฺเตนฺตนฺติ อตฺโถฯ

สญฺญากฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา

[20] เหฏฺฐิมโกฏิยาติ เอตฺถ ภุมฺมนิทฺเทโสวฯ ตตฺถ หิ ปธานํ ทสฺสิตนฺติฯ ยทิ เอวํ อุปริมโกฏิยา ตํ น ทสฺสิตนฺติ อาปชฺชตีติ? นาปชฺชติ, อุปริมโกฏิคตภาเวน วินา เหฏฺฐิมโกฏิคตภาวาภาวโตฯ เหฏฺฐิมโกฏิ หิ สพฺพพฺยาปิกาติฯ ทุติเย กรณนิทฺเทโส, เหฏฺฐิมโกฏิยา อาคตาติ สมฺพนฺโธฯ ปุริเมปิ วา ‘‘เหฏฺฐิมโกฏิยา’’ติ ยํ วุตฺตํ, ตญฺจ ปธานสงฺขารทสฺสนวเสนาติ สมฺพนฺธกรเณน กรณนิทฺเทโสวฯ ตํสมฺปยุตฺตา สงฺขาราติ เอกูนปญฺญาสปฺปเภเท สงฺขาเร อาหฯ คหิตาว โหนฺติ ตปฺปฏิพทฺธตฺตาฯ

สงฺขารกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ