เมนู

[252] จกฺขายตนาทิอุปตฺถมฺภกสฺส จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺส ชนกํ วิญฺญาณํ จกฺขายตนุปจยาทีนํ ปจฺจโยติ วุตฺตํ ตทชนกมฺปีติ อธิปฺปาเยน ‘‘ยสฺส จิตฺตสมุฏฺฐานรูปสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ตาสมฺปิ หีติ อุตุอาหารชสนฺตตีนมฺปิ หิ อุปตฺถมฺภกสมุฏฺฐาปนปจฺฉาชาตปจฺจยวเสน วิญฺญาณํ ปจฺจโย โหติ เอวาติ อตฺโถฯ

[254] ยถานุรูปนฺติ มหาภูตสงฺขาตํ ปญฺจนฺนํ สหชาตาทิปจฺจโย, วตฺถุสงฺขาตํ ฉฏฺฐสฺส ปุเรชาตาทิปจฺจโย, นามํ ปญฺจนฺนํ ปจฺฉาชาตาทิปจฺจโย, ฉฏฺฐสฺส สหชาตาทิปจฺจโยติ เอสา ยถานุรูปตาฯ

[264] ยสฺสาติ ยสฺส ปจฺจยุปฺปนฺนสฺส นามสฺส วิญฺญาณสฺส สมฺปยุตฺตปจฺจยภาโว โหตีติ โยเชตพฺพํฯ

[272] ‘‘ผสฺสปจฺจยาปิ นาม’’นฺติ ผสฺสปจฺจยภาเวน วตฺตพฺพสฺเสว นามสฺส อตฺตโน ปจฺจยุปฺปนฺเนน ปวตฺติ ทสฺสิตาติ ‘‘ฐเปตฺวา ผสฺส’’นฺติ ปุน วจเน โกจิ อตฺโถ อตฺถีติ น วุตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตถาปี’’ติอาทิมาหฯ

[280] ยสฺมา อธิโมกฺโขปิ นตฺถิ, ตสฺมา อุปาทานฏฺฐานํ ปริหีนเมวาติ สมฺพนฺโธฯ พลวกิเลเสน ปน ปทปูรณสฺส การณํ ตณฺหาย อภาโว โทมนสฺสสหคเตสุ วุตฺโต เอวาติ ตสฺส เตน สมฺพนฺโธ โยเชตพฺโพฯ สพฺพตฺถาติ ตติยจิตฺตาทีสุ ‘‘ตณฺหาปจฺจยา อธิโมกฺโข’’ติอาทิมฺหิ วิสฺสชฺชนเมว วิเสสํ ทสฺเสตฺวา ปาฬิ สํขิตฺตาฯ เหฏฺฐาติ จิตฺตุปฺปาทกณฺฑาทีสุฯ

อกุสลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กุสลาพฺยากตนิทฺเทสวณฺณนา

[292] ปสาโทติ สทฺธาฯ

[306] ‘‘อโลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยายา’’ติอาทิวจนโต (อ. นิ. 3.34) สพฺยาปารานิ กุสลมูลานิ สงฺขารานํ นิทานานิ โหนฺติ, น กมฺมเวคกฺขิตฺเตสุ วิปาเกสุ อโลภาทิสหคตกมฺมปฏิพิมฺพภูตา วิย ปวตฺตมานา อโลภาทโยติ ปญฺจวิญฺญาเณสุ วิย นิทานรหิตตา โสตปติตตาติ ทฏฺฐพฺพาฯ กิริยธมฺมา กิริยมตฺตตฺตา กมฺมนิทานรหิตาอิจฺเจว ปริหีนาวิชฺชาฏฺฐานา เวทิตพฺพาฯ

ตติยจตุตฺถวารา อสมฺภวโต เอวาติ กสฺมา วุตฺตํ, กิํ จกฺขุวิญฺญาณาทีนิ จกฺขายตนุปจยาทีนํ ปจฺฉาชาตปจฺจยา น โหนฺตีติ? โหนฺติ, ตทุปตฺถมฺภกสฺส ปน จิตฺตสมุฏฺฐานสฺส อสมุฏฺฐาปนํ สนฺธาย ‘‘อสมฺภวโต’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ สหชาตปจฺฉาชาตวิญฺญาณสฺส ปน วเสน ตทาปิ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, ปจฺฉาชาตสหชาตนามสฺส สหชาตปุเรชาตภูตจกฺขาทิรูปสฺส จ วเสน นามรูปปจฺจยา สฬายตนญฺจ ลพฺภตีติ ตติยจตุตฺถวารา น น สมฺภวนฺตีติฯ

กุสลาพฺยากตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทสวณฺณนา

[334] สมฺโมหวเสนาติ กุสลผเล อนิจฺจาทิตาย สภเย สาทุรสวิสรุกฺขพีชสทิเส ตํนิพฺพตฺตกกุสเล จ อนาทีนวทสฺสิตาวเสนฯ สมติกฺกมตฺถํ ภาวนา สมติกฺกมภาวนา, ตทงฺควิกฺขมฺภนวเสน สมติกฺกมภูตา วา ภาวนา สมติกฺกมภาวนา

ตถา อิธ น ลพฺภนฺตีติ อวิชฺชาย เอว สงฺขารานํ อวิคตาทิปจฺจยตฺตาภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, วิญฺญาณาทีนํ ปน สงฺขาราทโย อวิคตาทิปจฺจยา โหนฺตีติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาโร, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ สงฺขารเหตุกนฺติอาทินา โยชนา น น สกฺกา กาตุนฺติ อวิคตจตุกฺกาทีนิปิ น อิธ ลพฺภนฺติฯ วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตํ นามนฺติอาทินา หิ ยถาลาภโยชนาย นโย ทสฺสิโตติฯ

อวิชฺชามูลกกุสลนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ