สาสนปฏฺฐานวิภาวนา

[89] ‘‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติอาทินา อาจริเยน สพฺพถา นยสมุฏฺฐานํ ฐปิตํ, อมฺเหหิ จ ญาตํ, ‘‘โสฬสหารปญฺจนยอฏฺฐารสมูลปเทสุ อฏฺฐารส มูลปทา กถํ วิภตฺตา, กุหิํ อมฺเหหิ ทฏฺฐพฺพา’’ติ วตฺตพฺพภาวโต ‘‘ตตฺถ อฏฺฐารส มูลปทา กุหิํ ทฏฺฐพฺพา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถาติ เตสุ โสฬสหารปญฺจนยอฏฺฐารสมูลปเทสุ อฏฺฐารส มูลปทา เกน ปเทน อาจริเยน วิภตฺตา, กุหิํ อมฺเหหิ วิตฺถารโต ทฏฺฐพฺพาติ ปุจฺฉติฯ อฏฺฐารส มูลปทา สาสนปฏฺฐาเน มยา วิภตฺตา, ตุมฺเหหิ จ วิตฺถารโต สาสนปฏฺฐาเน ทฏฺฐพฺพาติ วิสฺสชฺเชติฯ วิภตฺตาเยว หิ อฏฺฐารส มูลปทา ทฏฺฐพฺพา ภวนฺติฯ อฏฺฐกถายํ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 89) ปน –

‘‘เอวํ สพฺพถา นยสมุฏฺฐานํ วิภชิตฺวา อิทานิ สาสนปฏฺฐานํ วิภชนฺโต ยสฺมา สงฺคหวาราทีสุ มูลปเทเหว ปฏฺฐานํ สงฺคเหตฺวา สรูปโต น ทสฺสิตํ, ตสฺมา ยถา มูลปเทหิ ปฏฺฐานํ นิทฺธาเรตพฺพํ, เอวํ ปฏฺฐานโตปิ มูลปทานิ นิทฺธาเรตพฺพานีติ ทสฺสนตฺถํ ‘อฏฺฐารส มูลปทา กุหิํ ทฏฺฐพฺพา? สาสนปฏฺฐาเน’ติ อาหา’’ติ –

วุตฺตํฯ สาสนปฏฺฐาเน อฏฺฐารส มูลปทา ทฏฺฐพฺพาติ อาจริเยน วุตฺตา, ‘‘กตมํ ตํ สาสนปฏฺฐาน’’นฺติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตมํ สาสนปฏฺฐาน’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถาติ เตสุ อฏฺฐารสมูลปทสาสนปฏฺฐาเนสุ กตมํ ตํ สาสนปฏฺฐานนฺติ อิทานิ มยา นิทฺธาริยมานํ ภควตา เทสิตํ สํกิเลสภาคิยาทิสุตฺตํ สาสนปฏฺฐานํ นามาติ วิสฺสชฺเชติฯ สาสนนฺติ ปริยตฺติสาสนํฯ ปฏฺฐานนฺติ ตสฺส ปริยตฺติสาสนสฺส สํกิเลสภาคิยตาทีหิ ปกาเรหิ ฐานํ ปวตฺตนํ ปฏฺฐานํ, ตํทีปนสุตฺตํ ปน อิธ ปฏฺฐานํ นามฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘สํกิเลสภาคิยํ สุตฺต’’นฺติอาทิฯ อถ วา สาสนนฺติ อธิสีลอธิจิตฺตอธิปญฺญาสิกฺขตฺตยํ สาสนํ นาม, ตํ สิกฺขตฺตยํ ปติฏฺฐหติ เอเตน สํกิเลสาทินาติ ปฏฺฐานํ, สิกฺขตฺตยสฺส สาสนสฺส ปฏฺฐานนฺติ สาสนปฏฺฐานํฯ ตทาธารภูตํ สุตฺตมฺปิ ฐานฺยูปจารโต สาสนปฏฺฐานํ นามฯ ตํ สาสนปฏฺฐานสุตฺตํ สรูปโต ทสฺเสตุํ –