นยสมุฏฺฐานวิภาวนา

[79] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน เทสนาหารสมฺปาตาทินา หารสมฺปาเตน เอกสุตฺตปฺปเทสตฺถา นิทฺธาเรตฺวา วิภตฺตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต เทสนาหารสมฺปาตาทิหารสมฺปาโต ปริปุณฺโณ, ‘‘กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติอาทิ อารทฺธํฯ อฏฺฐกถายํ ปน –‘‘เอวํ นานาสุตฺตวเสน, เอกสุตฺตวเสน จ หารวิจารํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นยวิจารํ ทสฺเสตุํ ‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’นฺติอาทิ อารทฺธ’’นฺติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 79) วุตฺตํฯ ‘‘ตตฺถ กตโม นนฺทิยาวฏฺฏนโย’’ติอาทิํ อนารภิตฺวา ‘‘ตตฺถ กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติอาทิอารมฺภเน การณํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตเมวฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ หาราทีสุ โย อตฺถนโย สํวณฺณนานเยน นิทฺทิฏฺโฐ, ตสฺเสว อตฺถนยสฺส สมุฏฺฐานํ ภูมิํ ปุจฺฉติ ‘‘กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติฯ

กิญฺจาปิ สํวณฺณนานยา นิทฺทิฏฺฐา, ตถาปิ อตฺถนยสํวณฺณนานยานํ วิเสสสฺส ปากฏํ กาตุํ ปุน กถยิสฺสามฯ ตณฺหาอวิชฺชาหิ สํกิเลสปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส เจว สมถวิปสฺสนาหิ โวทานปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส จ นนฺทิยาวฏฺโฏ นโย นามฯ ตีหิ อกุสลมูเลหิ โลภาทีหิ สํกิเลสปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส เจว ตีหิ กุสลมูเลหิ อโลภาทีหิ โวทานปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส จ ติปุกฺขโล นโย นามฯ จตูหิ สุภสญฺญาทีหิ วิปลฺลาเสหิ สกลสํกิเลสปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส เจว จตูหิ อสุภสญฺญาทีหิ อวิปลฺลาเสหิ สติปฏฺฐาเนหิ, สทฺธินฺทฺริเยหิ วา โวทานปกฺขสฺส สุตฺตตฺถสฺส จตุสจฺจโยชนมุเขน นยนลกฺขโณ สํวณฺณนาวิเสโส จ สีหวิกฺกีฬิโต นโย นามาติ วุตฺตา นยา สํวณฺณนานยา นามฯ เตสํ สํวณฺณนานยานํ สมุฏฺฐานํ ปุจฺฉติ ‘‘กตมํ นยสมุฏฺฐาน’’นฺติฯ

นยา ปน นานาสุตฺตโต นิทฺธาริเตหิ ตณฺหาอวิชฺชาทีหิ มูลปเทหิ จตุสจฺจโยชนาย นยโต อนุพุชฺฌิยมาโน ทุกฺขาทิอตฺโถฯ โส หิ มคฺคญาณํ นยติ สมฺปาเปตีติ ‘‘นโย’’ติ วุตฺโต, โส อตฺถนโย นามฯ