13. โสธนหารวิภงฺควิภาวนา

[45] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน โอตรณหารวิภงฺเคน โอตเรตพฺพา สุตฺตตฺถา วิภตฺตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต วิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม โสธนหารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม โสธโน หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส โสธโน หาโร โสธนหารวิภงฺโค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห’’ติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘ยถา อายสฺมา อชิโต’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส โสธนหารวิภงฺโค นามาติ คเหตพฺโพฯ ‘‘กถํ ตตฺถ ปญฺเห โสธโน หาโร วิญฺญาตพฺโพ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘ยถา อายสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยถา เยน ปกาเรน อายสฺมา อชิโต ปารายเน ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, ตถา เตน ปกาเรน วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห อยํ โสธโน หาโร วิญฺญาตพฺโพติฯ ‘‘นิยเมตฺวา วิภเชหี’’ติ วตฺตพฺพตฺตา นิยเมตฺวา วิภชิตุํ ‘‘เกนสฺสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คาถาตฺโถ วุตฺโตวฯ

‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก, เกนสฺสุ นปฺปกาสติ;

กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสิ, กิํสุ ตสฺส มหพฺภย’’นฺติฯ –

ปุจฺฉาวเสน ปวตฺตคาถายญฺจ –

‘‘อวิชฺชาย นิวุโต โลโก, (อชิตาติ ภควา,)

วิวิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสติ;

ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ, ทุกฺขมสฺส มหพฺภย’’นฺติฯ –

วิสฺสชฺชนวเสน ปวตฺตคาถายญฺจาติ อิมาสุ ทฺวีสุ คาถาสุ ‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก’’ติ อิมินา ปเทน ปญฺเห ปุจฺฉิเต ‘‘อวิชฺชาย นิวุโต โลโก’’ติ อิมินา ปเทน ภควา ‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก’’ติ ปทํ ตทตฺเถ อญฺญาณสํสยาทิมลานํ อปนยเนน โสเธติฯ ตทตฺเถ หิ วิสฺสชฺชิเต อญฺญาณสํสยาทีนํ อภาวโต อตฺโถ โสธิโต นาม, อตฺเถ จ โสธิเต ปทมฺปิ โสธิตํเยวฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ – ‘‘ตทตฺถสฺส วิสฺสชฺชนโต’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 45), ฏีกายญฺจ ‘‘ตพฺพิสยอญฺญาณสํสยาทิมลาปนยเนน โสเธตี’’ติ วุตฺตํฯ

โน จ อารมฺภนฺติ ปุจฺฉิตุํ อารภิตพฺพํ สพฺพคาถาปทํ, คาถาตฺถํ วา, ญาตุํ อิจฺฉิตสฺส สพฺพสฺส อตฺถสฺส วิสฺสชฺชนวเสน อปริโยสิตตฺตา ภควา ‘‘อวิชฺชาย นิวุโต โลโก’’ติ เอตฺตเกเนว ปเทน โสเธติฯ เสเสสุปิ เอส นโยฯ

‘‘กิํสุ ตสฺส มหพฺภย’’นฺติ อิมินา ปเทน ปญฺเห ปุจฺฉิเต ‘‘ทุกฺขมสฺส มหพฺภย’’นฺติ ปเทน ภควตา อารมฺโภ ญาตุํ อิจฺฉิโต อตฺโถ สุทฺโธ โสธิโต โหติฯ เสสคาถาสุปิ เอเสว นโยฯ

ยตฺถ ปญฺเห เอวํ นิรวเสสวิสฺสชฺชนวเสน อารมฺโภ สุทฺโธ โสธิโต ภวติ, โส ปญฺโห วิสฺสชฺชิโต โสธิโต ภวติฯ ยตฺถ ปญฺเห เอวํ นิรวเสสวิสฺสชฺชนวเสน อารมฺโภ ยาว อสุทฺโธ อโสธิโต ภวติ, ตาว โส ปญฺโห วิสฺสชฺชิโต โสธิโต น ภวตีติ โยชนาฯ ‘‘เตนาหา’’ติอาทฺยานุสนฺธฺยาทฺยตฺโถ เจว ‘‘นิยุตฺโต โสธโน หาโร’’ติ อนุสนฺธฺยาทฺยตฺโถ จ วุตฺตนยานุสาเรน เวทิตพฺโพฯ

อิติ โสธนหารวิภงฺเค สตฺติพลานุรูปา รจิตา

วิภาวนา นิฏฺฐิตาฯ

ปณฺฑิเตหิ ปน อฏฺฐกถาฏีกานุสาเรน คมฺภีรตฺโถ วิตฺถารโต วิภชิตฺวา คเหตพฺโพติฯ

14. อธิฏฺฐานหารวิภงฺควิภาวนา

[46] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน วิภงฺเคน ปญฺหาทโย โสธิตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม อธิฏฺฐานหารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม อธิฏฺฐาโน หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส ปฏินิทฺเทสโต อธิฏฺฐาโน หาโร อธิฏฺฐานหารวิภงฺโค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘เอกตฺตตาย ธมฺมา, เยปิ จ เวมตฺตตาย นิทฺทิฏฺฐา’’ติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘เย ตตฺถ นิทฺทิฏฺฐา, ตถา เต ธารยิตพฺพา’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส อธิฏฺฐานหารวิภงฺโค นามาติ คเหตพฺโพฯ