13. โสธนหารวิภงฺควิภาวนา

[45] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน โอตรณหารวิภงฺเคน โอตเรตพฺพา สุตฺตตฺถา วิภตฺตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต วิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม โสธนหารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม โสธโน หาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ เทสนาหาราทีสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส โสธโน หาโร โสธนหารวิภงฺโค นามาติ ปุจฺฉติฯ ‘‘วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห’’ติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ มยา วุจฺจมาโน ‘‘ยถา อายสฺมา อชิโต’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส โสธนหารวิภงฺโค นามาติ คเหตพฺโพฯ ‘‘กถํ ตตฺถ ปญฺเห โสธโน หาโร วิญฺญาตพฺโพ’’ติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘ยถา อายสฺมา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยถา เยน ปกาเรน อายสฺมา อชิโต ปารายเน ภควนฺตํ ปญฺหํ ปุจฺฉติ, ตถา เตน ปกาเรน วิสฺสชฺชิตมฺหิ ปญฺเห อยํ โสธโน หาโร วิญฺญาตพฺโพติฯ ‘‘นิยเมตฺวา วิภเชหี’’ติ วตฺตพฺพตฺตา นิยเมตฺวา วิภชิตุํ ‘‘เกนสฺสู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คาถาตฺโถ วุตฺโตวฯ

‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก, เกนสฺสุ นปฺปกาสติ;

กิสฺสาภิเลปนํ พฺรูสิ, กิํสุ ตสฺส มหพฺภย’’นฺติฯ –

ปุจฺฉาวเสน ปวตฺตคาถายญฺจ –

‘‘อวิชฺชาย นิวุโต โลโก, (อชิตาติ ภควา,)

วิวิจฺฉา ปมาทา นปฺปกาสติ;

ชปฺปาภิเลปนํ พฺรูมิ, ทุกฺขมสฺส มหพฺภย’’นฺติฯ –

วิสฺสชฺชนวเสน ปวตฺตคาถายญฺจาติ อิมาสุ ทฺวีสุ คาถาสุ ‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก’’ติ อิมินา ปเทน ปญฺเห ปุจฺฉิเต ‘‘อวิชฺชาย นิวุโต โลโก’’ติ อิมินา ปเทน ภควา ‘‘เกนสฺสุ นิวุโต โลโก’’ติ ปทํ ตทตฺเถ อญฺญาณสํสยาทิมลานํ อปนยเนน โสเธติฯ ตทตฺเถ หิ วิสฺสชฺชิเต อญฺญาณสํสยาทีนํ อภาวโต อตฺโถ โสธิโต นาม, อตฺเถ จ โสธิเต ปทมฺปิ โสธิตํเยวฯ เตนาห อฏฺฐกถายํ – ‘‘ตทตฺถสฺส วิสฺสชฺชนโต’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 45), ฏีกายญฺจ ‘‘ตพฺพิสยอญฺญาณสํสยาทิมลาปนยเนน โสเธตี’’ติ วุตฺตํฯ