3. ยุตฺติหารวิภงฺควิภาวนา

[18] เยน เยน สํวณฺณนาวิเสสภูเตน วิจยหารวิภงฺเคน ปทปญฺหาทโย วิจิตา, โส สํวณฺณนาวิเสสภูโต วิจยหารวิภงฺโค ปริปุณฺโณ, ‘‘กตโม ยุตฺติหารวิภงฺโค’’ติ ปุจฺฉิตพฺพตฺตา ‘‘ตตฺถ กตโม ยุตฺติหาโร’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ เตสุ นิทฺทิฏฺเฐสุ โสฬสสุ หาเรสุ กตโม สํวณฺณนาวิเสโส ยุตฺติหาโร ยุตฺติหารวิภงฺโคติ ปุจฺฉิฯ ‘‘สพฺเพสํ หาราน’’นฺติอาทินิทฺเทสสฺส อิทานิ วุจฺจมาโน ‘‘อยํ ยุตฺติหาโร’’ติอาทิโก วิตฺถารสํวณฺณนาวิเสโส ยุตฺติหารวิภงฺโค นามาติ วิญฺเญยฺโยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตตฺถ กตโม ยุตฺติหาโรติอาทิ ยุตฺติหารวิภงฺโค’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. 18)ฯ อยํ ยุตฺติหาโร กิํ นาม สุตฺตตฺถํ ยุตฺตายุตฺติวเสน โยชยตีติ ยุญฺชิตพฺพํ สุตฺตตฺถํ ปุจฺฉติฯ สุตฺตตฺโถ ปน ทุวิโธ อตถากาเรน คยฺหมาโน, ตถากาเรน คยฺหมาโน อตฺโถติฯ ตตฺถ อตถากาเรน คยฺหมาโนว อตฺโถ ยาถาวโต ยุตฺตินิทฺธารเณน โยเชตพฺโพ, อิตโร ปน ภูตกถนมตฺเตน โยเชตพฺโพฯ ยสฺมา ปนายํ ยุตฺติคเวสนา นาม สํวณฺณนา มหาปเทเสหิ วินา น สมฺภวติ, ตสฺมา ยุตฺติหารํ วิภชนฺโต ตสฺส ยุตฺติหารสฺส ลกฺขณํ ปฐมํ อุปทิสิตุํ ‘‘จตฺตาโร มหาปเทสา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ มหาปเทสาติ มหนฺเต พุทฺธาทโย อปทิสิตฺวา วุตฺตานิ การณานิ, มหนฺตานิ วา ธมฺมสฺส อปเทสานิ ปติฏฺฐานานิฯ อปทิสียเตติ อปเทโส, พุทฺโธ อปเทโส เอตสฺส การณสฺสาติ พุทฺธาปเทโสฯ เสเสสุปิ เอเสว นโย เนตพฺโพฯ ‘‘พุทฺธสฺส สมฺมุขา เอตํ สุตฺตํ มยา สุต’’นฺติ วตฺวา อาภตสฺส คนฺถสฺส สุตฺตวินเยหิ สํสนฺทนํ ธมฺโม, อสํสนฺทนํ อธมฺโมติ วินิจฺฉยการณํ มหาปเทโสติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘พุทฺธสฺส สมฺมุขา มยา อาภตํ, สงฺฆสฺส สมฺมุขา มยา อาภตํ, สมฺพหุลตฺเถรานํ สมฺมุขา มยา อาภตํ, เอกตฺเถรสฺส สมฺมุขา มยา อาภต’’นฺติ วตฺวา อาภตสฺส คนฺถสฺส ยานิ พฺยญฺชนปทอตฺถปทานิ สนฺติ, ตานิ ปทพฺยญฺชนานิ ภควตา เทสิเต สุตฺเต โอตรยิตพฺพานิ อนุปฺปเวสิตานิ, วินเย ราคาทิวินเย สนฺทสฺสยิตพฺพานิ สํสนฺเทตพฺพานิฯ ธมฺมตายํ อุปนิกฺขิปิตพฺพานิ ปกฺขิปิตพฺพานิฯ ยทิ สุตฺตตฺเถน, วินยตฺเถน, ธมฺมตาย จ อวิรุทฺธานิ โหนฺติ, เอวํ สติ ตว อาภตปทพฺยญฺชนานิ ยุตฺตานีติ วินิจฺฉยนฺเตหิ วตฺวา คเหตพฺพานีติ อธิปฺปาโยฯ

สุตฺตวินยธมฺมตาสุ โอตรยิตพฺพานิ สนฺทสฺสยิตพฺพานิ อุปนิกฺขิปิตพฺพานีติ อาจริเยน วุตฺตานิ, ‘‘กตฺถ สุตฺเต, กตฺถ วินเย, กตฺถ ธมฺมตาย’’นฺติ วตฺตพฺพตฺตา ‘‘กตมสฺมิํ สุตฺเต’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ จตูสุ อริยสจฺเจสูติ จตุนฺนํ อริยสจฺจานํ ทสฺสนเกสุ สุตฺเตสุฯ ราโค วินสฺสติ วูปสมติ เอเตน อสุภาทินาติ ราควินยํ, กิํ ตํ? อสุภาทินิมิตฺตํ, ตํ อสฺส อตฺถีติ ราควินโย, โก โส? อสุภาทินิมิตฺตทสฺสนโก สุตฺตนฺตวิเสโสฯ เอส นโย โทสวินโยติอาทีสุปิฯ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท นาม สสฺสตทิฏฺฐิอุจฺเฉททิฏฺฐิํ วิวชฺเชตฺวา เอกตฺตนยาทีนํ ทีปเนน อวิชฺชาทิสงฺขาราทิสภาวธมฺมานํ ปจฺจยปจฺจยุปฺปนฺนภาวทีปโกติ วุตฺตํ ‘‘กตมิสฺสํ ธมฺมตายํ อุปนิกฺขิปิตพฺพานิ? ปฏิจฺจสมุปฺปาเท’’ติฯ