ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
ขุทฺทกนิกาเย
เนตฺติวิภาวินี
คนฺถารมฺภกถา
ยชิตพฺพํ ยชิตฺวาน, นมิตพฺพํ นมามหํ;
ยชนาทฺยานุภาเวน, อนฺตราเย ชหํ สทาฯ
เยน ยา รจิตา เนตฺติ, เยน สา อนุโมทิตา;
เยหิ สํวณฺณนา กตา, เตสานุภาวนิสฺสิโตฯ
กิญฺจิ กิญฺจิ สริตฺวาน, ลีนาลีนานุสนฺธฺยาทิํ;
กริสฺสํ ชินสุตฺตานํ, หิตํ เนตฺติวิภาวนํฯ
อปฺปเมยฺยคุโณ มหาธมฺมราชวฺหโย ภเว;
อจฺฉริโย อพฺภุโต โย, โพธิสมฺภารปูรโณฯ
นานารฏฺฐิสฺสริสฺสโร, เสฏฺโฐ สาสนปคฺคโห;
ปาสํสราชปาสํโส, นราจินฺเตยฺยจินฺตโกฯ
จินฺติตการโก ราชา, สิรฏฺฐิมาลปาลโก;
อเชยฺยเชยฺยโก มหาเจตฺยาทิการโก สทาฯ
อสฺสามจฺเจน พฺยตฺเตน, ชินจกฺกหิตตฺถินา;
อนนฺตสุตินาเมน, สกฺกจฺจํ อภิยาจิโตฯ
กามํ สํวณฺณนา กตา, เถราสเภหิ คมฺภีรา;
คมฺภีรตฺตา ตุ ชานิตุํ, ชินปุตฺเตหิ ทุกฺกราฯ
ตสฺมา ยาจิตานุรูเปน, กริสฺสํ สาทรํ สุณ;
สิสฺสสิกฺขนยานุคํ, โยตฺตํ เนตฺติวิภาวนนฺติฯ
1. สงฺคหวารอตฺถวิภาวนา
ตตฺถ ยสฺส สิกฺขตฺตยสงฺคหสฺส นวงฺคสฺส สตฺถุสาสนวรสฺส อตฺถสํวณฺณนํ ยํ เนตฺติปฺปกรณํ กาตุกาโม, ตสฺส เนตฺติปฺปกรณสฺส นิสฺสยํ วิสยภูตํ สํวณฺเณตพฺพสหิตํ, สํวณฺเณตพฺพํ เอว วา สโลกปาเลน ติโลเกน สทา ปูเชตพฺพสฺส เจว นมสฺสิตพฺพสฺส จ นรุตฺตมสฺส สตฺถุโน สาสนวรํ วิทูเหว ญาตพฺพํฯ เอตํ สาสนวรํ ตาว ทสฺเสนฺโต ตํชนเกน, ตํวิชานกวิทูหิ จ นิยเมตุํ, รตนตฺตยคุณปริทีปนญฺจ กาตุํ –
‘‘ยํ โลโก ปูชยเต, สโลกปาโล สทา นมสฺสติ จ;
ตสฺเสต สาสนวรํ, วิทูหิ เญยฺยํ นรวรสฺสา’’ติฯ – ปฐมคาถมาห;
อิมาย หิ ปฐมคาถาย ‘‘เอตํ สาสนวรํ เญยฺย’’นฺติ เอตฺตกเมว เอกนฺตโต กรณวิเสสภาเวน อธิปฺเปตํฯ เอเตเนว วิเสสกรเณน เอกนฺตาธิปฺเปตเนตฺติวิสยสาสนวรสฺส ทสฺสิตตฺตาฯ เอกนฺตาธิปฺเปตสาสนวรเมว เนตฺติสํวณฺณนาย สํวณฺเณตพฺพตฺตา วิสยํ เตเนว วกฺขติ อฏฺฐกถาจริโย –
‘‘เอตํ อิทานิ อมฺเหหิ วิภชิตพฺพหารนยปฏฺฐานวิจารณวิสยภูตํ สาสนํ อาทิกลฺยาณตาทิคุณสมฺปตฺติยา วรํ อคฺคํ อุตฺตมํ นิปุณญาณโคจรตาย ปณฺฑิตเวทนียเมวา’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. สงฺคหวารวณฺณนา) จ,
‘‘เอตํ ติวิธมฺปิ ‘สาสนวร’นฺติ ปเทน สงฺคณฺหิตฺวา ตตฺถ ยํ ปฐมํ, ตํ อิตเรสํ อธิคมูปาโยติ สพฺพสาสนมูลภูตํ, อตฺตโน ปกรณสฺส จ วิสยภูตํ ปริยตฺติสาสนเมวา’’ติ (เนตฺติ. อฏฺฐ. สงฺคหวารวณฺณนา) จ,