เตน มุหุตฺตํ คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ โสพฺภํ ปปาตํฯ เตน มุหุตฺตํ คจฺฉฯ เตน มุหุตฺตํ คนฺตฺวา ทกฺขิสฺสสิ สมํ ภูมิภาคํ รมณีย’’’นฺติฯ

‘‘อุปมา โข มฺยายํ, ติสฺส, กตา อตฺถสฺส วิญฺญาปนายฯ อยํ เจเวตฺถ อตฺโถ – ‘ปุริโส อมคฺคกุสโล’ติ โข, ติสฺส, ปุถุชฺชนสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘ปุริโส มคฺคกุสโล’ติ โข, ติสฺส, ตถาคตสฺเสตํ อธิวจนํ อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ ‘ทฺเวธาปโถ’ติ โข, ติสฺส, วิจิกิจฺฉาเยตํ อธิวจนํ ฯ ‘วาโม มคฺโค’ติ โข, ติสฺส, อฏฺฐงฺคิกสฺเสตํ มิจฺฉามคฺคสฺส อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ – มิจฺฉาทิฏฺฐิยา…เป.… มิจฺฉาสมาธิสฺสฯ ‘ทกฺขิโณ มคฺโค’ติ โข, ติสฺส, อริยสฺเสตํ อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺส อธิวจนํ, เสยฺยถิทํ – สมฺมาทิฏฺฐิยา…เป.… สมฺมาสมาธิสฺสฯ ‘ติพฺโพ วนสณฺโฑ’ติ โข, ติสฺส, อวิชฺชาเยตํ อธิวจนํฯ ‘มหนฺตํ นินฺนํ ปลฺลล’นฺติ โข, ติสฺส, กามานเมตํ อธิวจนํฯ ‘โสพฺโภ ปปาโต’ติ โข, ติสฺส, โกธูปายาสสฺเสตํ อธิวจนํฯ ‘สโม ภูมิภาโค รมณีโย’ติ โข, ติสฺส, นิพฺพานสฺเสตํ อธิวจนํฯ อภิรม, ติสฺส, อภิรม, ติสฺส! อหโมวาเทน อหมนุคฺคเหน อหมนุสาสนิยา’’ติ [อหมามิสธมฺมานุคฺคเหน มโมวาเทน มมานุสาสนิยาติ (ก.)]ฯ

อิทมโวจ ภควาฯ อตฺตมโน อายสฺมา ติสฺโส ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทีติฯ ทุติยํฯ

3. ยมกสุตฺตํ

[85] เอกํ สมยํ อายสฺมา สาริปุตฺโต สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน ยมกสฺส นาม ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’ติฯ

อสฺโสสุํ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู ยมกสฺส กิร นาม ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’ติฯ

อถ โข เต ภิกฺขู เยนายสฺมา ยมโก เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา ยมเกน สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ยมกํ เอตทโวจุํ –

‘‘สจฺจํ กิร เต, อาวุโส ยมก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’’ติ? ‘‘เอวํ ขฺวาหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ – ‘ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’’ติฯ

‘‘มา, อาวุโส ยมก, เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิฯ น หิ สาธุ ภควโต อพฺภาจิกฺขนํฯ น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย – ‘ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’’ติฯ เอวมฺปิ โข อายสฺมา ยมโก เตหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ตํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ – ‘‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’ติฯ

ยโต โข เต ภิกฺขู นาสกฺขิํสุ อายสฺมนฺตํ ยมกํ เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺฐิคตา วิเวเจตุํ, อถ โข เต ภิกฺขู อุฏฺฐายาสนา เยนายสฺมา สาริปุตฺโต เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สาริปุตฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ยมกสฺส นาม, อาวุโส สาริปุตฺต, ภิกฺขุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’ติฯ สาธายสฺมา สาริปุตฺโต เยน ยมโก ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ อธิวาเสสิ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต ตุณฺหีภาเวนฯ อถ โข อายสฺมา สาริปุตฺโต สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา ยมโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา ยมเกน สทฺธิํ สมฺโมทิ…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา สาริปุตฺโต อายสฺมนฺตํ ยมกํ เอตทโวจ –

‘‘สจฺจํ กิร เต, อาวุโส ยมก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’’ติ? ‘‘เอวํ ขฺวาหํ, อาวุโส, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘เวทนา นิจฺจา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, อาวุโส’’ฯ ตสฺมาติห…เป.… เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตี’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, รูปํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ … ‘‘เวทนํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’… ‘‘สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, รูปสฺมิํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘อญฺญตฺร รูปา ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘เวทนาย… อญฺญตฺร เวทนาย…เป.… สญฺญาย… อญฺญตฺร สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ… วิญฺญาณสฺมิํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘อญฺญตฺร วิญฺญาณา ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, รูปํ… เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, อยํ โส อรูปี… อเวทโน… อสญฺญี… อสงฺขาโร… อวิญฺญาโณ ตถาคโตติ สมนุปสฺสสี’’ติ? ‘‘โน เหตํ, อาวุโส’’ฯ ‘‘เอตฺถ จ เต, อาวุโส ยมก, ทิฏฺเฐว ธมฺเม สจฺจโต เถตโต [ตถโต (สฺยา. กํ.)] ตถาคเต อนุปลพฺภิยมาเน [ตถาคเต อนุปลพฺภมาเน (?)], กลฺลํ นุ เต ตํ เวยฺยากรณํ – ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา ขีณาสโว ภิกฺขุ กายสฺส เภทา อุจฺฉิชฺชติ วินสฺสติ, น โหติ ปรํ มรณา’’’ติ?

‘‘อหุ โข เม ตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, ปุพฺเพ อวิทฺทสุโน ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ; อิทญฺจ ปนายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา ตญฺเจว ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ปหีนํ, ธมฺโม จ เม อภิสมิโต’’ติฯ

‘‘สเจ ตํ, อาวุโส ยมก, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ – ‘โย โส, อาวุโส ยมก, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา กิํ โหตี’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐ ตฺวํ, อาวุโส ยมก, กินฺติ พฺยากเรยฺยาสี’’ติ? ‘‘สเจ มํ, อาวุโส, เอวํ ปุจฺเฉยฺยุํ – ‘โย โส, อาวุโส ยมก, ภิกฺขุ อรหํ ขีณาสโว โส กายสฺส เภทา ปรํ มรณา กิํ โหตี’ติ? เอวํ ปุฏฺโฐหํ, อาวุโส, เอวํ พฺยากเรยฺยํ – ‘รูปํ โข, อาวุโส, อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ; ยํ ทุกฺขํ ตํ นิรุทฺธํ ตทตฺถงฺคตํฯ เวทนา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ; ยํ ทุกฺขํ ตํ นิรุทฺธํ ตทตฺถงฺคต’นฺติฯ เอวํ ปุฏฺโฐหํ , อาวุโส, เอวํ พฺยากเรยฺย’’นฺติฯ

‘‘สาธุ สาธุ, อาวุโส ยมก! เตน หาวุโส, ยมก, อุปมํ เต กริสฺสามิ เอตสฺเสว อตฺถสฺส ภิยฺโยโสมตฺตาย ญาณายฯ เสยฺยถาปิ, อาวุโส ยมก, คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค; โส จ อารกฺขสมฺปนฺโนฯ ตสฺส โกจิเทว ปุริโส อุปฺปชฺเชยฺย อนตฺถกาโม อหิตกาโม อโยคกฺเขมกาโม ชีวิตา โวโรเปตุกาโมฯ ตสฺส เอวมสฺส – ‘อยํ โข คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา อฑฺโฒ มหทฺธโน มหาโภโค; โส จ อารกฺขสมฺปนฺโน; นายํ [น หายํ (สฺยา. กํ.)] สุกโร ปสยฺห ชีวิตา โวโรเปตุํฯ ยํนูนาหํ อนุปขชฺช ชีวิตา โวโรเปยฺย’นฺติฯ โส ตํ คหปติํ วา คหปติปุตฺตํ วา อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘อุปฏฺฐเหยฺยํ ตํ, ภนฺเต’ติฯ ตเมนํ โส คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา อุปฏฺฐาเปยฺยฯ โส อุปฏฺฐเหยฺย ปุพฺพุฏฺฐายี ปจฺฉานิปาตี กิํการปฏิสฺสาวี มนาปจารี ปิยวาทีฯ ตสฺส โส คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา มิตฺตโตปิ นํ สทฺทเหยฺย [ทเหยฺย (สฺยา. กํ. ปี. ก.)]; สุหชฺชโตปิ นํ สทฺทเหยฺย; ตสฺมิญฺจ วิสฺสาสํ อาปชฺเชยฺยฯ ยทา โข, อาวุโส, ตสฺส ปุริสสฺส เอวมสฺส – ‘สํวิสฺสตฺโถ โข มฺยายํ คหปติ วา คหปติปุตฺโต วา’ติ, อถ นํ รโหคตํ วิทิตฺวา ติณฺเหน สตฺเถน ชีวิตา โวโรเปยฺยฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อาวุโส ยมก, ยทา หิ โส ปุริโส อมุํ คหปติํ วา คหปติปุตฺตํ วา อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ อาห – ‘อุปฏฺฐเหยฺยํ ตํ, ภนฺเต’ติ, ตทาปิ โส วธโกวฯ วธกญฺจ ปน สนฺตํ น อญฺญาสิ – ‘วธโก เม’ติฯ ยทาปิ โส อุปฏฺฐหติ ปุพฺพุฏฺฐายี ปจฺฉานิปาตี กิํการปฏิสฺสาวี มนาปจารี ปิยวาที, ตทาปิ โส วธโกวฯ

วธกญฺจ ปน สนฺตํ น อญฺญาสิ – ‘วธโก เม’ติฯ ยทาปิ นํ รโหคตํ วิทิตฺวา ติณฺเหน สตฺเถน ชีวิตา โวโรเปติ, ตทาปิ โส วธโกวฯ วธกญฺจ ปน สนฺตํ น อญฺญาสิ – ‘วธโก เม’’’ติฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติฯ ‘‘เอวเมว โข, อาวุโส, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ’’ฯ

‘‘โส อนิจฺจํ รูปํ ‘อนิจฺจํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อนิจฺจํ เวทนํ ‘อนิจฺจา เวทนา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อนิจฺจํ สญฺญํ ‘อนิจฺจา สญฺญา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อนิจฺเจ สงฺขาเร ‘อนิจฺจา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อนิจฺจํ วิญฺญาณํ ‘อนิจฺจํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

‘‘ทุกฺขํ รูปํ ‘ทุกฺขํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ทุกฺขํ เวทนํ… ทุกฺขํ สญฺญํ… ทุกฺเข สงฺขาเร… ทุกฺขํ วิญฺญาณํ ‘ทุกฺขํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

‘‘อนตฺตํ รูปํ ‘อนตฺตา รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ อนตฺตํ เวทนํ… อนตฺตํ สญฺญํ… อนตฺเต สงฺขาเร… อนตฺตํ วิญฺญาณํ ‘อนตฺตํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

‘‘สงฺขตํ รูปํ ‘สงฺขตํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ สงฺขตํ เวทนํ… สงฺขตํ สญฺญํ… สงฺขเต สงฺขาเร… สงฺขตํ วิญฺญาณํ ‘สงฺขตํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

‘‘วธกํ รูปํ ‘วธกํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ วธกํ เวทนํ ‘วธกา เวทนา’ติ… วธกํ สญฺญํ ‘วธกา สญฺญา’ติ… วธเก สงฺขาเร ‘วธกา สงฺขารา’ติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ วธกํ วิญฺญาณํ ‘วธกํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

‘‘โส รูปํ อุเปติ อุปาทิยติ อธิฏฺฐาติ ‘อตฺตา เม’ติฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อุเปติ อุปาทิยติ อธิฏฺฐาติ ‘อตฺตา เม’ติฯ ตสฺสิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อุเปตา อุปาทินฺนา ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย สํวตฺตนฺติฯ

‘‘สุตวา จ โข, อาวุโส, อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี…เป.… สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ อตฺตานํ; น อตฺตนิ รูปํ, น รูปสฺมิํ อตฺตานํฯ น เวทนํ… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ อตฺตานํ; น อตฺตนิ วิญฺญาณํ, น วิญฺญาณสฺมิํ อตฺตานํฯ

‘‘โส อนิจฺจํ รูปํ ‘อนิจฺจํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อนิจฺจํ เวทนํ … อนิจฺจํ สญฺญํ… อนิจฺเจ สงฺขาเร … อนิจฺจํ วิญฺญาณํ ‘อนิจฺจํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘ทุกฺขํ รูปํ ‘ทุกฺขํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ ทุกฺขํ เวทนํ… ทุกฺขํ สญฺญํ… ทุกฺเข สงฺขาเร… ทุกฺขํ วิญฺญาณํ ‘ทุกฺขํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘อนตฺตํ รูปํ ‘อนตฺตา รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ อนตฺตํ เวทนํ… อนตฺตํ สญฺญํ… อนตฺเต สงฺขาเร… อนตฺตํ วิญฺญาณํ ‘อนตฺตา วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘สงฺขตํ รูปํ ‘สงฺขตํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ สงฺขตํ เวทนํ… สงฺขตํ สญฺญํ… สงฺขเต สงฺขาเร… สงฺขตํ วิญฺญาณํ ‘สงฺขตํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘วธกํ รูปํ ‘วธกํ รูป’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ วธกํ เวทนํ… วธกํ สญฺญํ… วธเก สงฺขาเร ‘‘วธกา สงฺขารา’’ติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ วธกํ วิญฺญาณํ ‘วธกํ วิญฺญาณ’นฺติ ยถาภูตํ ปชานาติฯ

‘‘โส รูปํ น อุเปติ, น อุปาทิยติ, นาธิฏฺฐาติ – ‘อตฺตา เม’ติฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ น อุเปติ, น อุปาทิยติ, นาธิฏฺฐาติ – ‘อตฺตา เม’ติฯ ตสฺสิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺธา อนุเปตา อนุปาทินฺนา ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตนฺตี’’ติฯ ‘‘เอวเมตํ, อาวุโส สาริปุตฺต, โหติ เยสํ อายสฺมนฺตานํ ตาทิสา สพฺรหฺมจาริโน อนุกมฺปกา อตฺถกามา โอวาทกา อนุสาสกาฯ อิทญฺจ ปน เม อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุตฺต’’นฺติฯ ตติยํฯ

4. อนุราธสุตฺตํ

[86] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อนุราโธ ภควโต อวิทูเร อรญฺญกุฏิกายํ วิหรติฯ อถ โข สมฺพหุลา อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา เยน อายสฺมา อนุราโธ เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมตา อนุราเธน สทฺธิํ สมฺโมทิํสุฯ สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อายสฺมนฺตํ อนุราธํ เอตทโวจุํ – ‘‘โย โส, อาวุโส อนุราธ, ตถาคโต อุตฺตมปุริโส ปรมปุริโส ปรมปตฺติปตฺโต, ตํ ตถาคโต อิเมสุ จตูสุ ฐาเนสุ ปญฺญาปยมาโน ปญฺญาเปติ – ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา’’ติ?

เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา อนุราโธ เต อญฺญติตฺถิเย ปริพฺพาชเก เอตทโวจ – ‘‘โย โส อาวุโส ตถาคโต อุตฺตมปุริโส ปรมปุริโส ปรมปตฺติปตฺโต ตํ ตถาคโต อญฺญตฺร อิเมหิ จตูหิ ฐาเนหิ ปญฺญาปยมาโน ปญฺญาเปติ – ‘โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘โหติ จ น จ โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา, ‘เนว โหติ น น โหติ ตถาคโต ปรํ มรณา’ติ วา’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อายสฺมนฺตํ อนุราธํ เอตทโวจุํ – ‘‘โส จายํ ภิกฺขุ นโว ภวิสฺสติ อจิรปพฺพชิโต, เถโร วา ปน พาโล อพฺยตฺโต’’ติฯ อถ โข อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อายสฺมนฺตํ อนุราธํ นววาเทน จ พาลวาเทน จ อปสาเทตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกมิํสุฯ

อถ โข อายสฺมโต อนุราธสฺส อจิรปกฺกนฺเตสุ เตสุ อญฺญติตฺถิเยสุ ปริพฺพาชเกสุ เอตทโหสิ – ‘‘สเจ โข มํ เต อญฺญติตฺถิยา ปริพฺพาชกา อุตฺตริํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยุํฯ กถํ พฺยากรมาโน นุ ขฺวาหํ เตสํ อญฺญติตฺถิยานํ ปริพฺพาชกานํ วุตฺตวาที เจว ภควโต อสฺสํ, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺเขยฺยํ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากเรยฺยํ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺเฉยฺยา’’ติ?

อถ โข อายสฺมา อนุราโธ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา อนุราโธ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธาหํ, ภนฺเต, ภควโต อวิทูเร อรญฺญกุฏิกายํ วิหรามิฯ