เมนู

1. อุปยสุตฺตํ

[53] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘อุปโย [อุปาโย (พหูสุ)], ภิกฺขเว, อวิมุตฺโต, อนุปโย วิมุตฺโตฯ รูปุปยํ [รูปูปายํ (สี. สฺยา. กํ.), รูปุปายํ (ปี. ก.)] วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยฯ เวทนุปยํ วา…เป.… สญฺญุปยํ วา…เป.… สงฺขารุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺย’’ฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, เอวํ วเทยฺย – ‘อหมญฺญตฺร รูปา อญฺญตฺร เวทนาย อญฺญตฺร สญฺญาย อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ วิญฺญาณสฺส อาคติํ วา คติํ วา จุติํ วา อุปปตฺติํ วา วุทฺธิํ วา วิรูฬฺหิํ วา เวปุลฺลํ วา ปญฺญาเปสฺสามี’ติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘รูปธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ เวทนาธาตุยา เจ, ภิกฺขเว… สญฺญาธาตุยา เจ ภิกฺขเว… สงฺขารธาตุยา เจ ภิกฺขเว… วิญฺญาณธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ ตทปฺปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํ อนภิสงฺขจฺจวิมุตฺตํ ฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ปฐมํฯ

2. พีชสุตฺตํ

[54] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘ปญฺจิมานิ, ภิกฺขเว, พีชชาตานิฯ กตมานิ ปญฺจ? มูลพีชํ, ขนฺธพีชํ, อคฺคพีชํ, ผลุพีชํ, พีชพีชญฺเญว ปญฺจมํฯ อิมานิ จสฺสุ, ภิกฺขเว , ปญฺจ พีชชาตานิ อขณฺฑานิ อปูติกานิ อวาตาตปหตานิ สาราทานิ [สาราทายีนิ (กตฺถจิ)] สุขสยิตานิ, ปถวี [ปฐวี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] จ นาสฺส, อาโป จ นาสฺส; อปิ นุมานิ [อปิ นุ อิมานิ (สี. ปี.)], ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘โน เหตํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘อิมานิ จสฺสุ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ อขณฺฑานิ…เป.… สุขสยิตานิ, ปถวี จ อสฺส, อาโป จ อสฺส; อปิ นุมานิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยุ’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปถวีธาตุ, เอวํ จตสฺโส วิญฺญาณฏฺฐิติโย ทฏฺฐพฺพาฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, อาโปธาตุ, เอวํ นนฺทิราโค ทฏฺฐพฺโพฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ พีชชาตานิ, เอวํ วิญฺญาณํ สาหารํ ทฏฺฐพฺพํ’’ฯ

‘‘รูปุปยํ , ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย , รูปารมฺมณํ รูปปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยฯ เวทนุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย…เป.… สญฺญุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย…เป.… สงฺขารุปยํ วา, ภิกฺขเว, วิญฺญาณํ ติฏฺฐมานํ ติฏฺเฐยฺย, สงฺขารารมฺมณํ สงฺขารปฺปติฏฺฐํ นนฺทูปเสจนํ วุทฺธิํ วิรูฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยฯ

‘‘โย, ภิกฺขเว, เอวํ วเทยฺย – ‘อหมญฺญตฺร รูปา อญฺญตฺร เวทนาย อญฺญตฺร สญฺญาย อญฺญตฺร สงฺขาเรหิ วิญฺญาณสฺส อาคติํ วา คติํ วา จุติํ วา อุปปตฺติํ วา วุทฺธิํ วา วิรูฬฺหิํ วา เวปุลฺลํ วา ปญฺญาเปสฺสามี’ติ, เนตํ ฐานํ วิชฺชติฯ

‘‘รูปธาตุยา เจว, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ เวทนาธาตุยา เจ… สญฺญาธาตุยา เจ… สงฺขารธาตุยา เจ… วิญฺญาณธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ราโค ปหีโน โหติฯ ราคสฺส ปหานา โวจฺฉิชฺชตารมฺมณํ ปติฏฺฐา วิญฺญาณสฺส น โหติฯ ตทปฺปติฏฺฐิตํ วิญฺญาณํ อวิรูฬฺหํ อนภิสงฺขจฺจวิมุตฺตํฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ทุติยํฯ

3. อุทานสุตฺตํ

[55] สาวตฺถินิทานํ ฯ ตตฺร โข ภควา อุทานํ อุทาเนสิ – ‘‘‘โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา, นาภวิสฺส, น เม ภวิสฺสตี’ติ – เอวํ อธิมุจฺจมาโน ภิกฺขุ ฉินฺเทยฺย โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานี’’ติฯ เอวํ วุตฺเต, อญฺญตโร ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ยถา กถํ ปน, ภนฺเต, ‘โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา, นาภวิสฺส, น เม ภวิสฺสตี’ติ – เอวํ อธิมุจฺจมาโน ภิกฺขุ ฉินฺเทยฺย โอรมฺภาคิยานิ สํโยชนานี’’ติ?

‘‘อิธ, ภิกฺขุ, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี…เป.… สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ