เมนู

‘‘กตมา จ, ภิกฺขเว, สกฺกายนิโรธคามินี ปฏิปทา? อิธ, ภิกฺขเว, สุตวา อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส โกวิโท อริยธมฺเม สุวินีโต, สปฺปุริสานํ ทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส โกวิโท สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต, น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ ; น อตฺตนิ วา รูปํ, น รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ น เวทนํ อตฺตโต… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, น วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, ‘สกฺกายนิโรธคามินี ปฏิปทา, สกฺกายนิโรธคามินี ปฏิปทา’ติฯ อิติ หิทํ, ภิกฺขเว, วุจฺจติ ‘ทุกฺขนิโรธคามินี สมนุปสฺสนา’ติฯ อยเมเวตฺถ อตฺโถ’’ติฯ ทุติยํฯ

3. อนิจฺจสุตฺตํ

[45] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘รูปํ, ภิกฺขเว, อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ ; ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา ; ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย อาสเวหิฯ เวทนา อนิจฺจา… สญฺญา… สงฺขารา… วิญฺญาณํ อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ; ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา; ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย อาสเวหิฯ รูปธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จิตฺตํ วิรตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ อนุปาทาย อาสเวหิ, เวทนาธาตุยา…เป.… สญฺญาธาตุยา… สงฺขารธาตุยา… วิญฺญาณธาตุยา เจ, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน จิตฺตํ วิรตฺตํ วิมุตฺตํ โหติ อนุปาทาย อาสเวหิฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํ [สนฺตุสฺสิตํ (ก. สี. ปี. ก.)]ฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ ตติยํฯ

4. ทุติยอนิจฺจสุตฺตํ

[46] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘รูปํ, ภิกฺขเว, อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ; ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา; ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํฯ เวทนา อนิจฺจา… สญฺญา อนิจฺจา… สงฺขารา อนิจฺจา… วิญฺญาณํ อนิจฺจํฯ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ; ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา; ยทนตฺตา ตํ ‘เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา’ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ’’ฯ

‘‘เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ปสฺสโต ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิโย น โหนฺติฯ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐีนํ อสติ, อปรนฺตานุทิฏฺฐิโย น โหนฺติฯ อปรนฺตานุทิฏฺฐีนํ อสติ, ถามโส [ถามสา (สี. สฺยา. กํ.)] ปรามาโส น โหติฯ ถามเส [ถามสา (สี. สฺยา. กํ.), ถามโส (ก.)] ปรามาเส อสติ รูปสฺมิํ… เวทนาย … สญฺญาย… สงฺขาเรสุ… วิญฺญาณสฺมิํ จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย อาสเวหิฯ วิมุตฺตตฺตา ฐิตํฯ ฐิตตฺตา สนฺตุสิตํฯ สนฺตุสิตตฺตา น ปริตสฺสติฯ อปริตสฺสํ ปจฺจตฺตญฺเญว ปรินิพฺพายติฯ ‘ขีณา ชาติ, วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’ติ ปชานาตี’’ติฯ จตุตฺถํฯ

5. สมนุปสฺสนาสุตฺตํ

[47] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘เย หิ เกจิ, ภิกฺขเว, สมณา วา พฺราหฺมณา วา อเนกวิหิตํ อตฺตานํ สมนุปสฺสมานา สมนุปสฺสนฺติ, สพฺเพเต ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ สมนุปสฺสนฺติ, เอเตสํ วา อญฺญตรํฯ กตเม ปญฺจ? อิธ, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี อริยธมฺมสฺส อโกวิโท อริยธมฺเม อวินีโต, สปฺปุริสานํ อทสฺสาวี สปฺปุริสธมฺมสฺส อโกวิโท สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, รูปวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา รูปํ, รูปสฺมิํ วา อตฺตานํฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํ’’ฯ

‘‘อิติ อยญฺเจว สมนุปสฺสนา ‘อสฺมี’ติ จสฺส อวิคตํ [อธิคตํ (พหูสุ)] โหติฯ ‘อสฺมี’ติ โข ปน, ภิกฺขเว, อวิคเต ปญฺจนฺนํ อินฺทฺริยานํ อวกฺกนฺติ โหติ – จกฺขุนฺทฺริยสฺส โสตินฺทฺริยสฺส ฆานินฺทฺริยสฺส ชิวฺหินฺทฺริยสฺส กายินฺทฺริยสฺสฯ อตฺถิ, ภิกฺขเว, มโน, อตฺถิ ธมฺมา, อตฺถิ อวิชฺชาธาตุฯ อวิชฺชาสมฺผสฺสเชน, ภิกฺขเว, เวทยิเตน ผุฏฺฐสฺส อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส ‘อสฺมี’ติปิสฺส โหติ; ‘อยมหมสฺมี’ติปิสฺส โหติ; ‘ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘น ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘รูปี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘อรูปี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘สญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘อสญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ; ‘เนวสญฺญีนาสญฺญี ภวิสฺส’นฺติปิสฺส โหติ’’ฯ