กิสฺส ภาวิตตฺตา? ภาวิตตฺตา จตุนฺนํ สติปฏฺฐานานํ…เป.… ภาวิตตฺตา อริยสฺส อฏฺฐงฺคิกสฺส มคฺคสฺสฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปลคณฺฑสฺส วา ปลคณฺฑนฺเตวาสิสฺส วา วาสิชเฏ ทิสฺสนฺเตว องฺคุลิปทานิ ทิสฺสติ องฺคุฏฺฐปทํฯ โน จ ขฺวสฺส เอวํ ญาณํ โหติ – ‘เอตฺตกํ วต เม อชฺช วาสิชฏสฺส ขีณํ, เอตฺตกํ หิยฺโย, เอตฺตกํ ปเร’ติฯ อถ ขฺวสฺส ขีเณ ขีณนฺเตฺวว ญาณํ โหติฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภาวนานุโยคํ อนุยุตฺตสฺส ภิกฺขุโน วิหรโต กิญฺจาปิ น เอวํ ญาณํ โหติ – ‘เอตฺตกํ วต เม อชฺช อาสวานํ ขีณํ, เอตฺตกํ หิยฺโย, เอตฺตกํ ปเร’ติ, อถ ขฺวสฺส ขีเณ ขีณนฺเตฺวว ญาณํ โหติฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สามุทฺทิกาย นาวาย เวตฺตพนฺธนพทฺธาย วสฺสมาสานิ อุทเก ปริยาทาย เหมนฺติเกน ถลํ อุกฺขิตฺตาย วาตาตปปเรตานิ เวตฺตพนฺธนานิฯ ตานิ ปาวุสเกน เมเฆน อภิปฺปวุฏฺฐานิ อปฺปกสิเรเนว ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ปูติกานิ ภวนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, ภาวนานุโยคํ อนุยุตฺตสฺส ภิกฺขุโน วิหรโต อปฺปกสิเรเนว สํโยชนานิ ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ ปูติกานิ ภวนฺตี’’ติฯ นวมํฯ

10. อนิจฺจสญฺญาสุตฺตํ

[102] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘อนิจฺจสญฺญา, ภิกฺขเว, ภาวิตา พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ รูปราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ ภวราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติ’’ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สรทสมเย กสฺสโก มหานงฺคเลน กสนฺโต สพฺพานิ มูลสนฺตานกานิ สมฺปทาเลนฺโต กสติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ รูปราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ ภวราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ปพฺพชลายโก ปพฺพชํ ลายิตฺวา อคฺเค คเหตฺวา โอธุนาติ นิทฺธุนาติ นิจฺโฉเฏติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , ภิกฺขเว, อมฺพปิณฺฑิยา วณฺฏจฺฉินฺนาย ยานิ ตตฺถ อมฺพานิ วณฺฏปฏิพนฺธานิ สพฺพานิ ตานิ ตทนฺวยานิ ภวนฺติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา ภาวิตา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, กูฏาคารสฺส ยา กาจิ โคปานสิโย สพฺพา ตา กูฏงฺคมา กูฏนินฺนา กูฏสโมสรณา, กูฏํ ตาสํ อคฺคมกฺขายติ ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา ภาวิตา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ มูลคนฺธา กาฬานุสาริคนฺโธ เตสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ สารคนฺธา, โลหิตจนฺทนํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ ปุปฺผคนฺธา, วสฺสิกํ เตสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, เย เกจิ กุฏฺฏราชาโน [กุฑฺฑราชาโน (สี.)], สพฺเพเต รญฺโญ จกฺกวตฺติสฺส อนุยนฺตา ภวนฺติ, ราชา เตสํ จกฺกวตฺติ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, ยา กาจิ ตารกรูปานํ ปภา, สพฺพา ตา จนฺทิมปฺปภาย กลํ นาคฺฆนฺติ โสฬสิํ, จนฺทปฺปภา ตาสํ อคฺคมกฺขายติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สรทสมเย วิทฺเธ วิคตวลาหเก เทเว อาทิจฺโจ นตํ อพฺภุสฺสกฺกมาโน, สพฺพํ อากาสคตํ ตมคตํ อภิวิหจฺจ ภาสเต จ ตปเต จ วิโรจเต จ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา ภาวิตา พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ รูปราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ ภวราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติฯ

‘‘กถํ ภาวิตา จ, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา กถํ พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ…เป.… สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนติ? ‘อิติ รูปํ, อิติ รูปสฺส สมุทโย, อิติ รูปสฺส อตฺถงฺคโม; อิติ เวทนา… อิติ สญฺญา… อิติ สงฺขารา… อิติ วิญฺญาณํ, อิติ วิญฺญาณสฺส สมุทโย, อิติ วิญฺญาณสฺส อตฺถงฺคโม’ติ – เอวํ ภาวิตา โข, ภิกฺขเว, อนิจฺจสญฺญา เอวํ พหุลีกตา สพฺพํ กามราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ รูปราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ ภวราคํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อวิชฺชํ ปริยาทิยติ, สพฺพํ อสฺมิมานํ สมูหนตี’’ติฯ ทสมํฯ

ปุปฺผวคฺโค ทสโมฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

นที ปุปฺผญฺจ เผณญฺจ, โคมยญฺจ นขาสิขํ;

สุทฺธิกํ ทฺเว จ คทฺทุลา, วาสีชฏํ อนิจฺจตาติฯ

มชฺฌิมปณฺณาสโก สมตฺโตฯ

ตสฺส มชฺฌิมปณฺณาสกสฺส วคฺคุทฺทานํ –

อุปโย อรหนฺโต จ, ขชฺชนี เถรสวฺหยํ;

ปุปฺผวคฺเคน ปณฺณาส, ทุติโย เตน วุจฺจตีติฯ

11. อนฺตวคฺโค

1. อนฺตสุตฺตํ

[103] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, อนฺตาฯ กตเม จตฺตาโร? สกฺกายนฺโต , สกฺกายสมุทยนฺโต, สกฺกายนิโรธนฺโต, สกฺกายนิโรธคามินิปฺปฏิปทนฺโตฯ กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายนฺโต? ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาติสฺส วจนียํฯ กตเม ปญฺจ? เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ, สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธ – อยํ วุจฺจติ, ภิกฺขเว, สกฺกายนฺโต’’ฯ

‘‘กตโม จ, ภิกฺขเว, สกฺกายสมุทยนฺโต? ยายํ ตณฺหา โปโนภวิกา นนฺทิราคสหคตา ตตฺรตตฺราภินนฺทินี, เสยฺยถิทํ – กามตณฺหา, ภวตณฺหา, วิภวตณฺหาฯ