7. คทฺทุลพทฺธสุตฺตํ

[99] สาวตฺถินิทานํฯ ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ โหติ โส, ภิกฺขเว, สมโย ยํ มหาสมุทฺโท อุสฺสุสฺสติ วิสุสฺสติ น ภวติ; น ตฺเววาหํ, ภิกฺขเว, อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิฯ โหติ โส, ภิกฺขเว, สมโย ยํ สิเนรุ ปพฺพตราชา ฑยฺหติ วินสฺสติ น ภวติ; น ตฺเววาหํ, ภิกฺขเว, อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิฯ โหติ โส, ภิกฺขเว, สมโย ยํ มหาปถวี ฑยฺหติ วินสฺสติ น ภวติ; น ตฺเววาหํ, ภิกฺขเว, อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํ ทุกฺขสฺส อนฺตกิริยํ วทามิ’’ฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สา คทฺทุลพทฺโธ [คทฺทูลพนฺโธ (สฺยา. กํ.)] ทฬฺเห ขีเล วา ถมฺเภ วา อุปนิพทฺโธ ตเมว ขีลํ วา ถมฺภํ วา อนุปริธาวติ อนุปริวตฺตติ; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน อริยานํ อทสฺสาวี…เป.… สปฺปุริสธมฺเม อวินีโต รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… เวทนํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ… สญฺญํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ… สงฺขาเร อตฺตโต สมนุปสฺสติ… วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ โส รูปญฺเญว อนุปริธาวติ อนุปริวตฺตติ, เวทนญฺเญว…เป.… สญฺญญฺเญว… สงฺขาเรเยว… วิญฺญาณญฺเญว อนุปริธาวติ อนุปริวตฺตติฯ โส รูปํ อนุปริธาวํ อนุปริวตฺตํ, เวทนํ…เป.… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อนุปริธาวํ อนุปริวตฺตํ, น ปริมุจฺจติ รูปมฺหา, น ปริมุจฺจติ เวทนาย, น ปริมุจฺจติ สญฺญาย, น ปริมุจฺจติ สงฺขาเรหิ, น ปริมุจฺจติ วิญฺญาณมฺหา, น ปริมุจฺจติ ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิฯ ‘น ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมา’ติ วทามิ’’ฯ

‘‘สุตวา จ โข, ภิกฺขเว, อริยสาวโก อริยานํ ทสฺสาวี…เป.… สปฺปุริสธมฺเม สุวินีโต, น รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ…เป.… น เวทนํ… น สญฺญํ… น สงฺขาเร… น วิญฺญาณํ อตฺตโต สมนุปสฺสติ, น วิญฺญาณวนฺตํ วา อตฺตานํ; น อตฺตนิ วา วิญฺญาณํ, น วิญฺญาณสฺมิํ วา อตฺตานํฯ โส รูปํ นานุปริธาวติ นานุปริวตฺตติ, เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ นานุปริธาวติ นานุปริวตฺตติฯ โส รูปํ อนนุปริธาวํ อนนุปริวตฺตํ, เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ อนนุปริธาวํ อนนุปริวตฺตํ; ปริมุจฺจติ รูปมฺหา, ปริมุจฺจติ เวทนาย, ปริมุจฺจติ สญฺญาย, ปริมุจฺจติ สงฺขาเรหิ, ปริมุจฺจติ วิญฺญาณมฺหา, ปริมุจฺจติ ชาติยา ชรามรเณน โสเกหิ ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ โทมนสฺเสหิ อุปายาเสหิฯ ‘ปริมุจฺจติ ทุกฺขสฺมา’ติ วทามี’’ติฯ สตฺตมํฯ

8. ทุติยคทฺทุลพทฺธสุตฺตํ

[100] สาวตฺถินิทานํ ฯ ‘‘อนมตคฺโคยํ, ภิกฺขเว, สํสาโรฯ ปุพฺพา โกฏิ น ปญฺญายติ อวิชฺชานีวรณานํ สตฺตานํ ตณฺหาสํโยชนานํ สนฺธาวตํ สํสรตํฯ เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, สา คทฺทุลพทฺโธ ทฬฺเห ขีเล วา ถมฺเภ วา อุปนิพทฺโธฯ โส คจฺฉติ เจปิ ตเมว ขีลํ วา ถมฺภํ วา อุปคจฺฉติ; ติฏฺฐติ เจปิ ตเมว ขีลํ วา ถมฺภํ วา อุปติฏฺฐติ; นิสีทติ เจปิ ตเมว ขีลํ วา ถมฺภํ วา อุปนิสีทติ; นิปชฺชติ เจปิ ตเมว ขีลํ วา ถมฺภํ วา อุปนิปชฺชติฯ เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน รูปํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ สมนุปสฺสติฯ เวทนํ… สญฺญํ… สงฺขาเร… วิญฺญาณํ ‘เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตา’ติ สมนุปสฺสติฯ โส คจฺฉติ เจปิ อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อุปคจฺฉติ; ติฏฺฐติ เจปิ อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อุปติฏฺฐติ; นิสีทติ เจปิ อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อุปนิสีทติ; นิปชฺชติ เจปิ อิเม ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อุปนิปชฺชติฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, อภิกฺขณํ สกํ จิตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ทีฆรตฺตมิทํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺฐํ ราเคน โทเสน โมเหนา’ติฯ จิตฺตสํกิเลสา, ภิกฺขเว, สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติ; จิตฺตโวทานา สตฺตา วิสุชฺฌนฺติฯ

‘‘ทิฏฺฐํ โว, ภิกฺขเว, จรณํ นาม จิตฺต’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘ตมฺปิ โข, ภิกฺขเว, จรณํ นาม จิตฺตํ จิตฺเตเนว จิตฺติตํฯ เตนปิ โข, ภิกฺขเว, จรเณน จิตฺเตน จิตฺตญฺเญว จิตฺตตรํฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, อภิกฺขณํ สกํ จิตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ทีฆรตฺตมิทํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺฐํ ราเคน โทเสน โมเหนา’ติฯ จิตฺตสํกิเลสา, ภิกฺขเว, สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติ; จิตฺตโวทานา สตฺตา วิสุชฺฌนฺติฯ

‘‘นาหํ , ภิกฺขเว, อญฺญํ เอกนิกายมฺปิ สมนุปสฺสามิ เอวํ จิตฺตํฯ ยถยิทํ, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตา ปาณา, เตปิ โข, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคตา ปาณา จิตฺเตเนว จิตฺติตา, เตหิปิ โข, ภิกฺขเว, ติรจฺฉานคเตหิ ปาเณหิ จิตฺตญฺเญว จิตฺตตรํฯ ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, อภิกฺขณํ สกํ จิตฺตํ ปจฺจเวกฺขิตพฺพํ – ‘ทีฆรตฺตมิทํ จิตฺตํ สํกิลิฏฺฐํ ราเคน โทเสน โมเหนา’ติฯ จิตฺตสํกิเลสา, ภิกฺขเว, สตฺตา สํกิลิสฺสนฺติ; จิตฺตโวทานา สตฺตา วิสุชฺฌนฺติฯ