6. อสฺสชิสุตฺตํ

[88] เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเปฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อสฺสชิ กสฺสปการาเม วิหรติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข อายสฺมา อสฺสชิ อุปฏฺฐาเก อามนฺเตสิ – ‘‘เอถ ตุมฺเห, อาวุโส, เยน ภควา เตนุปสงฺกมถ; อุปสงฺกมิตฺวา มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทถ – ‘อสฺสชิ, ภนฺเต, ภิกฺขุ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ โส ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติฯ เอวญฺจ วเทถ – ‘สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน อสฺสชิ ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’’ติฯ ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข เต ภิกฺขู อายสฺมโต อสฺสชิสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนา โข เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘อสฺสชิ, ภนฺเต, ภิกฺขุ อาพาธิโก…เป.… สาธุ กิร, ภนฺเต, ภควา เยน อสฺสชิ ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายา’’ติฯ อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวนฯ

อถ โข ภควา สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา อสฺสชิ เตนุปสงฺกมิฯ อทฺทสา โข อายสฺมา อสฺสชิ ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน มญฺจเก สมโธสิฯ อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อสฺสชิํ [อายสฺมโต อสฺสชิสฺส (ปี. ก.)] เอตทโวจ – ‘‘อลํ, อสฺสชิ, มา ตฺวํ มญฺจเก สมโธสิฯ สนฺติมานิ อาสนานิ ปญฺญตฺตานิ, ตตฺถาหํ นิสีทิสฺสามี’’ติฯ นิสีทิ ภควา ปญฺญตฺเต อาสเนฯ นิสชฺช โข ภควา อายสฺมนฺตํ อสฺสชิํ เอตทโวจ – ‘‘กจฺจิ เต, อสฺสชิ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ…เป.… ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน อภิกฺกโม’’ติ?

‘‘น เม, ภนฺเต, ขมนียํ…เป.… อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน ปฏิกฺกโม’’ติฯ ‘‘กจฺจิ เต, อสฺสชิ, น กิญฺจิ กุกฺกุจฺจํ น โกจิ วิปฺปฏิสาโร’’ติ? ‘‘ตคฺฆ เม, ภนฺเต, อนปฺปกํ กุกฺกุจฺจํ อนปฺปโก วิปฺปฏิสาโร’’ติฯ ‘‘กจฺจิ ปน ตํ, อสฺสชิ, อตฺตา สีลโต น อุปวทตี’’ติ? ‘‘น โข มํ, ภนฺเต, อตฺตา สีลโต อุปวทตี’’ติฯ ‘‘โน เจ กิร ตํ, อสฺสชิ, อตฺตา สีลโต อุปวทติ, อถ กิญฺจ เต กุกฺกุจฺจํ โก จ วิปฺปฏิสาโร’’ติ? ‘‘ปุพฺเพ ขฺวาหํ, ภนฺเต, เคลญฺเญ ปสฺสมฺเภตฺวา ปสฺสมฺเภตฺวา กายสงฺขาเร วิหรามิ, โสหํ สมาธิํ นปฺปฏิลภามิฯ ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, ตํ สมาธิํ อปฺปฏิลภโต เอวํ โหติ – ‘โน จสฺสาหํ ปริหายามี’’’ติฯ ‘‘เย เต, อสฺสชิ, สมณพฺราหฺมณา สมาธิสารกา สมาธิสามญฺญา เตสํ ตํ สมาธิํ อปฺปฏิลภตํ เอวํ โหติ – ‘โน จสฺสุ มยํ ปริหายามา’’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, อสฺสชิ, รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ? ‘‘อนิจฺจํ, ภนฺเต’’…เป.… วิญฺญาณํ …เป.… ตสฺมาติห…เป.… เอวํ ปสฺสํ…เป.… นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติฯ โส สุขํ เจ เวทนํ เวทยติ [เวทิยติ (สี. ปี.)], สา ‘อนิจฺจา’ติ ปชานาติฯ

‘อนชฺโฌสิตา’ติ ปชานาติฯ ‘อนภินนฺทิตา’ติ ปชานาติฯ ทุกฺขํ เจ เวทนํ เวทยติ, สา ‘อนิจฺจา’ติ ปชานาติฯ ‘อนชฺโฌสิตา’ติ ปชานาติฯ ‘อนภินนฺทิตา’ติ ปชานาติฯ อทุกฺขมสุขํ เจ เวทนํ เวทยติ, สา ‘อนิจฺจา’ติ ปชานาติ…เป.… ‘อนภินนฺทิตา’ติ ปชานาติฯ โส สุขํ เจ เวทนํ เวทยติ , วิสํยุตฺโต นํ เวทยติ; ทุกฺขํ เจ เวทนํ เวทยติ, วิสํยุตฺโต นํ เวทยติ; อทุกฺขมสุขํ เจ เวทนํ เวทยติ, วิสํยุตฺโต นํ เวทยติฯ โส กายปริยนฺติกํ เจ เวทนํ เวทยมาโน ‘กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยามี’ติ ปชานาติฯ ชีวิตปริยนฺติกํ เจ เวทนํ เวทยมานาเอ ‘ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยามี’ติ ปชานาติฯ ‘กายสฺส เภทา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา อิเธว สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ สีตีภวิสฺสนฺตี’ติ ปชานาติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ , อสฺสชิ, เตลญฺจ ปฏิจฺจ, วฏฺฏิญฺจ ปฏิจฺจ, เตลปฺปทีโป ฌาเยยฺย; ตสฺเสว เตลสฺส จ วฏฺฏิยา จ ปริยาทานา อนาหาโร นิพฺพาเยยฺยฯ เอวเมว โข, อสฺสชิ, ภิกฺขุ กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยมาโน ‘กายปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยามี’ติ ปชานาติฯ ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยมาโน ‘ชีวิตปริยนฺติกํ เวทนํ เวทยามี’ติ ปชานาติฯ ‘กายสฺส เภทา อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานา อิเธว สพฺพเวทยิตานิ อนภินนฺทิตานิ สีตีภวิสฺสนฺตี’ติ ปชานาตี’’ติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. เขมกสุตฺตํ

[89] เอกํ สมยํ สมฺพหุลา เถรา ภิกฺขู โกสมฺพิยํ วิหรนฺติ โฆสิตาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา เขมโก พทริการาเม วิหรติ อาพาธิโก ทุกฺขิโต พาฬฺหคิลาโนฯ อถ โข เถรา ภิกฺขู สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิตา อายสฺมนฺตํ ทาสกํ อามนฺเตสุํ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, อาวุโส ทาสก, เยน เขมโก ภิกฺขุ เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา เขมกํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทหิ – ‘เถรา ตํ, อาวุโส เขมก, เอวมาหํสุ – กจฺจิ เต, อาวุโส, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ โน อภิกฺกมนฺติ, ปฏิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน อภิกฺกโม’’’ติ? ‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา ทาสโก เถรานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา เขมโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เขมกํ เอตทโวจ – ‘‘เถรา ตํ, อาวุโส เขมก, เอวมาหํสุ – ‘กจฺจิ เต, อาวุโส, ขมนียํ…เป.… โน อภิกฺกโม’’’ติ? ‘‘น เม, อาวุโส, ขมนียํ น ยาปนียํ…เป.… อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน ปฏิกฺกโม’’ติฯ

อถ โข อายสฺมา ทาสโก เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘เขมโก, อาวุโส, ภิกฺขุ เอวมาห – ‘น เม, อาวุโส, ขมนียํ…เป.… อภิกฺกโมสานํ ปญฺญายติ โน ปฏิกฺกโม’’’ติฯ ‘‘เอหิ ตฺวํ, อาวุโส ทาสก, เยน เขมโก ภิกฺขุ เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา เขมกํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทหิ – ‘เถรา ตํ, อาวุโส เขมก, เอวมาหํสุ – ปญฺจิเม, อาวุโส, อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ, เวทนุปาทานกฺขนฺโธ, สญฺญุปาทานกฺขนฺโธ, สงฺขารุปาทานกฺขนฺโธ, วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธ ฯ อิเมสุ อายสฺมา เขมโก ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ กิญฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสตี’’’ติ?

‘‘เอวมาวุโส’’ติ โข อายสฺมา ทาสโก เถรานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสฺสุตฺวา เยนายสฺมา เขมโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา…เป.… เถรา ตํ, อาวุโส เขมก, เอวมาหํสุ – ‘‘ปญฺจิเม, อาวุโส, อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิเมสุ อายสฺมา เขมโก ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ กิญฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสตี’’ติ? ‘‘ปญฺจิเม , อาวุโส, อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิเมสุ ขฺวาหํ, อาวุโส, ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ น กิญฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสามี’’ติฯ

อถ โข อายสฺมา ทาสโก เยน เถรา ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เถเร ภิกฺขู เอตทโวจ – ‘‘เขมโก, อาวุโส, ภิกฺขุ เอวมาห – ‘ปญฺจิเม, อาวุโส, อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ อิเมสุ ขฺวาหํ, อาวุโส, ปญฺจสุ อุปาทานกฺขนฺเธสุ น กิญฺจิ อตฺตํ วา อตฺตนิยํ วา สมนุปสฺสามี’’’ติฯ ‘‘เอหิ ตฺวํ, อาวุโส ทาสก, เยน เขมโก ภิกฺขุ เตนุปสงฺกม; อุปสงฺกมิตฺวา เขมกํ ภิกฺขุํ เอวํ วเทหิ – ‘เถรา ตํ, อาวุโส เขมก, เอวมาหํสุ – ปญฺจิเม, อาวุโส, อุปาทานกฺขนฺธา วุตฺตา ภควตา, เสยฺยถิทํ – รูปุปาทานกฺขนฺโธ…เป.… วิญฺญาณุปาทานกฺขนฺโธฯ