เมนู

2. โทณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[192] ทุติเย ปวตฺตาโรติ (ที. นิ. ฏี. 1.285) ปาวจนภาเวน วตฺตาโรฯ ยสฺมา เต เตสํ มนฺตานํ ปวตฺตนกา, ตสฺมา อาห ‘‘ปวตฺตยิตาโร’’ติฯ สุทฺเท พหิ กตฺวา รโหภาสิตพฺพฏฺเฐน มนฺตา เอว ตํตํอตฺถปฺปฏิปตฺติเหตุตาย มนฺตปทํฯ อนุปนีตาสาธารณตาย รหสฺสภาเวน วตฺตพฺพกิริยาย อธิคมูปายํฯ สชฺฌายิตนฺติ คายนวเสน สชฺฌายิตํฯ ตํ ปน อุทตฺตานุทตฺตาทีนํ สรานํ สมฺปทาวเสเนว อิจฺฉิตนฺติ อาห ‘‘สรสมฺปตฺติวเสนา’’ติฯ อญฺเญสํ วุตฺตนฺติ ปาวจนภาเวน อญฺเญสํ วุตฺตํฯ สมุปพฺยูฬฺหนฺติ สงฺคเหตฺวา อุปรูปริ สญฺญูฬฺหํฯ ราสิกตนฺติ อิรุเวทยชุเวทสามเวทาทิวเสน, ตตฺถาปิ ปจฺเจกํ มนฺตพฺรหฺมาทิวเสน, อชฺฌายานุวากาทิวเสน จ ราสิกตํฯ เตสนฺติ มนฺตานํ กตฺตูนํฯ ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกตฺวาติ ทิพฺพจกฺขุปริภณฺเฑน ยถากมฺมูปคญาเณน สตฺตานํ กมฺมสฺสกตาทิํ, ปจฺจกฺขโต ทสฺสนฏฺเฐน ทิพฺพจกฺขุสทิเสน ปุพฺเพนิวาสญาเณน อตีตกปฺเป พฺราหฺมณานํ มนฺตชฺเฌนวิธิญฺจ โอโลเกตฺวาฯ ปาวจเนน สห สํสนฺเทตฺวาติ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ยํ วจนํ วฏฺฏสนฺนิสฺสิตํ, เตน สห อวิรุทฺธํ กตฺวาฯ น หิ เตสํ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิโต อตฺโถ ปจฺจกฺโข โหติฯ อปราปเรติ อฏฺฐกาทีหิ อปราปเร ปจฺฉิมา โอกฺกากราชกาลาทีสุ อุปฺปนฺนาฯ ปกฺขิปิตฺวาติ อฏฺฐกาทีหิ คนฺถิตมนฺตปเทสุ กิเลสสนฺนิสฺสิตปทานํ ตตฺถ ตตฺถ ปเท ปกฺขิปนํ กตฺวาฯ วิรุทฺเธ อกํสูติ พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตาทีสุ (สุ. นิ. พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตํ 286 อาทโย) อาคตนเยน สํกิเลสตฺถทีปนโต ปจฺจนีกภูเต อกํสุฯ

อุสูนํ อสนกมฺมํ อิสฺสตฺถํ, ธนุสิปฺเปน ชีวิกาฯ อิธ ปน อิสฺสตฺถํ วิยาติ อิสฺสตฺถํ, สพฺพอาวุธชีวิกาติ อาห ‘‘โยธาชีวกมฺเมนา’’ติ, อาวุธํ คเหตฺวา อุปฏฺฐานกมฺเมนาติ อตฺโถฯ ราชโปริสํ นาม วินา อาวุเธน โปโรเหจฺจามจฺจกมฺมาทิราชกมฺมํ กตฺวา ราชุปฏฺฐานํฯ สิปฺปญฺญตเรนาติ คหิตาวเสเสน หตฺถิอสฺสสิปฺปาทินาฯ กุมารภาวโต ปภุติ จรเณน โกมารพฺรหฺมจริยํ

อุทกํ ปาเตตฺวา เทนฺตีติ ทฺวาเร ฐิตสฺเสว พฺราหฺมณสฺส หตฺเถ อุทกํ อาสิญฺจนฺตา ‘‘อิทํ เต, พฺราหฺมณ, ภริยํ โปสาปนตฺถาย เทมา’’ติ วตฺวา เทนฺติฯ กสฺมา ปน เต เอวํ พฺรหฺมจริยํ จริตฺวาปิ ทารํ ปริเยสนฺติ, น ยาวชีวํ พฺรหฺมจาริโน โหนฺตีติ? มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสนฯ เตสญฺหี เอวํ ทิฏฺฐิ โหติ ‘‘โย ปุตฺตํ น อุปฺปาเทติ, โส กุลวํสจฺเฉทกโร โหติ, ตโต นิรเย ปจฺจตี’’ติฯ จตฺตาโร กิร อภายิตพฺพํ ภายนฺติ คณฺฑุปฺปาทโก, กิกี, โกนฺตินี, พฺราหฺมโณติฯ คณฺฑุปฺปาทา กิร มหาปถวิยา ขยนภเยน มตฺตโภชนา โหนฺติ, น พหุํ มตฺติกํ ขาทนฺติฯ กิกี สกุณิกา อากาสปตนภเยน อณฺฑสฺส อุปริ อุตฺตานา เสติฯ โกนฺตินี สกุณี ปถวีกมฺปนภเยน ปาเทหิ ภูมิํ น สุฏฺฐุ อกฺกมติฯ พฺราหฺมณา กุลวํสูปจฺเฉทภเยน ทารํ ปริเยสนฺติฯ อาหุ เจตฺถ –

‘‘คณฺฑุปฺปาโท กิกี เจว, โกนฺตี พฺราหฺมณธมฺมิโก;

เอเต อภยํ ภายนฺติ, สมฺมูฬฺหา จตุโร ชนา’’ติฯ (สุ. นิ. อฏฺฐ. 2.293);

เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

โทณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. สงฺคารวสุตฺตวณฺณนา

[193] ตติเย (สํ. นิ. ฏี. 2.5.236) ปฐมญฺเญวาติ ปุเรตรํเยว, อสชฺฌายกตานํ มนฺตานํ อปฺปฏิภานํ ปเคว ปฐมํเยว สิทฺธํ, ตตฺถ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ ปริยุฏฺฐานํ นาม อภิภโว คหณนฺติ อาห ‘‘กามราคปริยุฏฺฐิเตนาติ กามราคคฺคหิเตนา’’ติฯ วิกฺขมฺเภติ อปเนตีติ วิกฺขมฺภนํ, ปฏิปกฺขโต นิสฺสรติ เอเตนาติ นิสฺสรณํฯ วิกฺขมฺภนญฺจ ตํ นิสฺสรณญฺจาติ วิกฺขมฺภนนิสฺสรณํฯ เตนาห ‘‘ตตฺถา’’ติอาทิฯ เสสปททฺวเยปิ เอเสว นโยฯ อตฺตนา อรณีโย ปตฺตพฺโพ อตฺโถ อตฺตตฺโถฯ ตถา ปรตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

‘‘อนิจฺจโต อนุปสฺสนฺโต นิจฺจสญฺญํ ปชหตี’’ติอาทีสุ (ปฏิ. ม. 1.52) พฺยาปาทาทีนํ อนาคตตฺตา พฺยาปาทวาเร ตทงฺคนิสฺสรณํ น คหิตํฯ กิญฺจาปิ น คหิตํ, ปฏิสงฺขานวเสน ตสฺส วิโนเทตพฺพตาย ตทงฺคนิสฺสรณมฺปิ ลพฺภเตวาติ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ