(19) 4. อรญฺญวคฺโค

1. อารญฺญิกสุตฺตวณฺณนา

[181] จตุตฺถสฺส ปฐเม อปฺปีจฺฉตํเยว นิสฺสายาติอาทีสุ ‘‘อิติ อปฺปิจฺโฉ ภวิสฺสามี’’ติ อิทํ เม อารญฺญิกงฺคํ อปฺปิจฺฉตาย สํวตฺติสฺสติ, ‘‘อิติ สนฺตุฏฺโฐ ภวิสฺสามี’’ติ อิทํ เม อารญฺญิกงฺคํ สนฺตุฏฺฐิยา สํวตฺติสฺสติ, ‘‘อิติ กิเลเส สลฺลิขิสฺสามี’’ติ อิทํ เม อารญฺญิกงฺคํ กิเลสสลฺลิขนตฺถาย สํวตฺติสฺสตีติ อารญฺญิโก โหติฯ อคฺโคติ เชฏฺฐโกฯ เสสานิ ตสฺเสว เววจนานิฯ

ควา ขีรนฺติ คาวิโต ขีรํ นาม โหติ, น คาวิยา ทธิฯ ขีรมฺหา ทธีติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวเมวนฺติ ยถา เอเตสุ ปญฺจสุ โครเสสุ สปฺปิมณฺโฑ อคฺโค, เอวเมวํ อิเมสุ ปญฺจสุ อารญฺญิเกสุ โย อยํ อปฺปิจฺฉตาทีนิ นิสฺสาย อารญฺญิโก โหติ, อยํ อคฺโค เจว เสฏฺโฐ จ โมกฺโข จ ปวโร จฯ อิเมสุ อารญฺญิเกสุ ชาติอารญฺญิกา เวทิตพฺพา, น อารญฺญิกนามมตฺเตน อารญฺญิกาติ เวทิตพฺพาฯ ปํสุกูลิกาทีสุปิ เอเสว นโยฯ

อารญฺญิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อรญฺญวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(20) 5. พฺราหฺมณวคฺโค

1. โสณสุตฺตวณฺณนา

[191] ปญฺจมสฺส ปฐเม สมฺปิเยเนวาติ อญฺญมญฺญเปเมเนว กาเยน จ จิตฺเตน จ มิสฺสีภูตา สงฺฆฏฺฏิตา สํสฏฺฐา หุตฺวา สํวาสํ วตฺเตนฺติ, น อปฺปิเยน นิคฺคเหน วาติ วุตฺตํ โหติฯ เตนาห ‘‘ปิย’’นฺติอาทิฯ อุทรํ อวทิหติ อุปจิโนติ ปูเรตีติ อุทราวเทหกํฯ ภาวนปุํสกญฺเจตํ, อุทราวเทหกํ กตฺวา อุทรํ ปูเรตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อุทรํ อวทิหิตฺวา’’ติอาทิฯ

โสณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. โทณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[192] ทุติเย ปวตฺตาโรติ (ที. นิ. ฏี. 1.285) ปาวจนภาเวน วตฺตาโรฯ ยสฺมา เต เตสํ มนฺตานํ ปวตฺตนกา, ตสฺมา อาห ‘‘ปวตฺตยิตาโร’’ติฯ สุทฺเท พหิ กตฺวา รโหภาสิตพฺพฏฺเฐน มนฺตา เอว ตํตํอตฺถปฺปฏิปตฺติเหตุตาย มนฺตปทํฯ อนุปนีตาสาธารณตาย รหสฺสภาเวน วตฺตพฺพกิริยาย อธิคมูปายํฯ สชฺฌายิตนฺติ คายนวเสน สชฺฌายิตํฯ ตํ ปน อุทตฺตานุทตฺตาทีนํ สรานํ สมฺปทาวเสเนว อิจฺฉิตนฺติ อาห ‘‘สรสมฺปตฺติวเสนา’’ติฯ อญฺเญสํ วุตฺตนฺติ ปาวจนภาเวน อญฺเญสํ วุตฺตํฯ สมุปพฺยูฬฺหนฺติ สงฺคเหตฺวา อุปรูปริ สญฺญูฬฺหํฯ ราสิกตนฺติ อิรุเวทยชุเวทสามเวทาทิวเสน, ตตฺถาปิ ปจฺเจกํ มนฺตพฺรหฺมาทิวเสน, อชฺฌายานุวากาทิวเสน จ ราสิกตํฯ เตสนฺติ มนฺตานํ กตฺตูนํฯ ทิพฺเพน จกฺขุนา โอโลเกตฺวาติ ทิพฺพจกฺขุปริภณฺเฑน ยถากมฺมูปคญาเณน สตฺตานํ กมฺมสฺสกตาทิํ, ปจฺจกฺขโต ทสฺสนฏฺเฐน ทิพฺพจกฺขุสทิเสน ปุพฺเพนิวาสญาเณน อตีตกปฺเป พฺราหฺมณานํ มนฺตชฺเฌนวิธิญฺจ โอโลเกตฺวาฯ ปาวจเนน สห สํสนฺเทตฺวาติ กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ยํ วจนํ วฏฺฏสนฺนิสฺสิตํ, เตน สห อวิรุทฺธํ กตฺวาฯ น หิ เตสํ วิวฏฺฏสนฺนิสฺสิโต อตฺโถ ปจฺจกฺโข โหติฯ อปราปเรติ อฏฺฐกาทีหิ อปราปเร ปจฺฉิมา โอกฺกากราชกาลาทีสุ อุปฺปนฺนาฯ ปกฺขิปิตฺวาติ อฏฺฐกาทีหิ คนฺถิตมนฺตปเทสุ กิเลสสนฺนิสฺสิตปทานํ ตตฺถ ตตฺถ ปเท ปกฺขิปนํ กตฺวาฯ วิรุทฺเธ อกํสูติ พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตาทีสุ (สุ. นิ. พฺราหฺมณธมฺมิกสุตฺตํ 286 อาทโย) อาคตนเยน สํกิเลสตฺถทีปนโต ปจฺจนีกภูเต อกํสุฯ

อุสูนํ อสนกมฺมํ อิสฺสตฺถํ, ธนุสิปฺเปน ชีวิกาฯ อิธ ปน อิสฺสตฺถํ วิยาติ อิสฺสตฺถํ, สพฺพอาวุธชีวิกาติ อาห ‘‘โยธาชีวกมฺเมนา’’ติ, อาวุธํ คเหตฺวา อุปฏฺฐานกมฺเมนาติ อตฺโถฯ ราชโปริสํ นาม วินา อาวุเธน โปโรเหจฺจามจฺจกมฺมาทิราชกมฺมํ กตฺวา ราชุปฏฺฐานํฯ สิปฺปญฺญตเรนาติ คหิตาวเสเสน หตฺถิอสฺสสิปฺปาทินาฯ กุมารภาวโต ปภุติ จรเณน โกมารพฺรหฺมจริยํฯ