10. อรกสุตฺตวณฺณนา

[74] ทสเม ปริตฺตนฺติ อิตฺตรํฯ เตนาห ‘‘อปฺปํ โถก’’นฺติฯ ปพนฺธานุปจฺเฉทสฺส ปจฺจยภาโว อิธ ชีวิตสฺส รโส กิจฺจนฺติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘สรสปริตฺตตายปี’’ติฯ ตทธีนวุตฺติตายปิ หิ ‘‘โย, ภิกฺขเว, จิรํ ชีวติ, โส วสฺสสตํ อปฺปํ วา ภิยฺโย’’ติ วจนโต ปริตฺตํ ขณปริตฺตตายปิฯ ปรมตฺถโต หิ อติปริตฺโต สตฺตานํ ชีวิตกฺขโณ เอกจิตฺตกฺขณปฺปวตฺติมตฺโตเยวฯ ยถา นาม รถจกฺกํ ปวตฺตมานมฺปิ เอเกเนว เนมิปฺปเทเสน ปวตฺตติ, ติฏฺฐมานมฺปิ เอเกเนว ติฏฺฐติ, เอวเมวํ เอกจิตฺตกฺขณิกํ สตฺตานํ ชีวิตํ ตสฺมิํ จิตฺเต นิรุทฺธมตฺเต สตฺโต นิรุทฺโธติ วุจฺจติฯ ยถาห ‘‘อตีเต จิตฺตกฺขเณ ชีวิตฺถ น ชีวติ น ชีวิสฺสติฯ อนาคเต จิตฺตกฺขเณ น ชีวิตฺถ น ชีวติ ชีวิสฺสติฯ ปจฺจุปฺปนฺเน จิตฺตกฺขเณ น ชีวิตฺถ ชีวติ น ชีวิสฺสติฯ

‘‘ชีวิตํ อตฺตภาโว จ, สุขทุกฺขา จ เกวลา;

เอกจิตฺตสมายุตฺตา, ลหุโส วตฺตเต ขโณฯ

‘‘เย นิรุทฺธา มรนฺตสฺส, ติฏฺฐมานสฺส วา อิธ;

สพฺเพปิ สทิสา ขนฺธา, คตา อปฺปฏิสนฺธิกาฯ

‘‘อนิพฺพตฺเตน น ชาโต, ปจฺจุปฺปนฺเนน ชีวติ;

จิตฺตภงฺคา มโต โลโก, ปญฺญตฺติ ปรมตฺถิยา’’ติฯ (มหานิ. 10);

ลหุสนฺติ ลหุกํฯ เตนาห ‘‘ลหุํ อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌนโต ลหุส’’นฺติฯ ปริตฺตํ ลหุสนฺติ อุภยํ ปเนตํ อปฺปกสฺส เววจนํฯ ยญฺหิ อปฺปกํ, ตํ ปริตฺตญฺเจว ลหุกญฺจ โหติฯ อิธ ปน อายุโน อธิปฺเปตตฺตา รสฺสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ มนฺตายนฺติ กรณตฺเถ เอตํ ภุมฺมวจนนฺติ อาห ‘‘มนฺตาย โพทฺธพฺพํ, ปญฺญาย ชานิตพฺพนฺติ อตฺโถ’’ติฯ มนฺตายนฺติ วา มนฺเตยฺยนฺติ วุตฺตํ โหติ, มนฺเตตพฺพํ มนฺตาย อุปปริกฺขิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ปญฺญาย ชานิตพฺพนฺติ ชานิตพฺพํ ชีวิตสฺส ปริตฺตภาโว พหุทุกฺขาทิภาโวฯ ชานิตฺวา จ ปน สพฺพปลิโพเธ ฉินฺทิตฺวา กตฺตพฺพํ กุสลํ, จริตพฺพํ พฺรหฺมจริยํฯ ยสฺมา อิตฺถิ ชาตสฺส อมรณํ, อปฺปํ วา ภิยฺโย วสฺสสตโต อุปริ อปฺปํ อญฺญํ วสฺสสตํ อปฺปตฺวา วีสํ วา ติํสํ วา จตฺตาลีสํ วา ปณฺณาสํ วา สฏฺฐิ วา วสฺสานิ ชีวติ, เอวํทีฆายุโก ปน อติทุลฺลโภฯ ‘‘อสุโก หิ เอวํ จิรํ ชีวตี’’ติ ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา ทฏฺฐพฺโพ โหติฯ

ตตฺถ วิสาขา อุปาสิกา วีสสตํ ชีวติ, ตถา โปกฺขรสาติพฺราหฺมโณ, พฺรหฺมายุพฺราหฺมโณ, พาวริยพฺราหฺมโณ, อานนฺทตฺเถโร, มหากสฺสปตฺเถโรติ ฯ อนุรุทฺธตฺเถโร ปน วสฺสสตญฺเจว ปณฺณาสญฺจ วสฺสานิฯ พากุลตฺเถโร วสฺสสตญฺเจว สฏฺฐิ จ วสฺสานิ, อยํ สพฺพทีฆายุโก, โสปิ ทฺเว วสฺสสตานิ น ชีวิฯ

อรกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. วินยวคฺโค

1-8. ปฐมวินยธรสุตฺตาทิวณฺณนา

[75-82] อฏฺฐมสฺส ปฐมํ ทุติยญฺจ อุตฺตานตฺถเมวฯ ตติเย วินยลกฺขเณ ปติฏฺฐิโต ลชฺชิภาเวน วินยลกฺขเณ ฐิโต โหติฯ อลชฺชี (ปารา. อฏฺฐ. 1.45) หิ พหุสฺสุโตปิ สมาโน ลาภครุกตาย ตนฺติํ วิสํวาเทตฺวา อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ ทีเปตฺวา สาสเน มหนฺตํ อุปทฺทวํ กโรติ, สงฺฆเภทมฺปิ สงฺฆราชิมฺปิ อุปฺปาเทติฯ ลชฺชี ปน กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม ชีวิตเหตุปิ ตนฺติํ อวิสํวาเทตฺวา ธมฺมเมว วินยเมว จ ทีเปติ, สตฺถุสาสนํ ครุํ กตฺวา ฐเปติฯ เอวํ โย ลชฺชี, โส วินยํ อชหนฺโต อโวกฺกมนฺโตว ลชฺชิภาเวน วินยลกฺขเณ ฐิโต โหติ ปติฏฺฐิโตฯ

อสํหีโรติ เอตฺถ สํหีโร นาม โย ปาฬิยํ วา อฏฺฐกถายํ วา เหฏฺฐา วา อุปริโต วา ปทปฏิปาฏิยา วา ปุจฺฉิยมาโน วิตฺถุนติ วิปฺผนฺทติ, สณฺฐาตุํ น สกฺโกติ, ยํ ยํ ปเรน วุจฺจติ, ตํ ตํ อนุชานาติ, สกวาทํ ฉฑฺเฑตฺวา ปรวาทํ คณฺหาติฯ โย ปน ปาฬิยํ วา อฏฺฐกถายํ วา เหฏฺฐุปริยวเสน วา ปทปฏิปาฏิยา วา ปุจฺฉิยมาโน น วิตฺถุนติ น วิปฺผนฺทติ, เอเกกโลมํ สณฺฑาเสน คณฺหนฺโต วิย ‘‘เอวํ มยํ วทาม, เอวํ โน อาจริยา วทนฺตี’’ติ วิสฺสชฺเชติฯ ยมฺหิ ปาฬิ จ ปาฬิวินิจฺฉโย จ สุวณฺณภาชเน ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย ปริกฺขยํ ปริยาทานํ อคจฺฉนฺโต ติฏฺฐติ, อยํ วุจฺจติ อสํหีโรฯ