เมนู

วีริยารมฺเภติ สมฺมปฺปธานสฺส ปคฺคณฺหเน ฯ ตํ ปน สพฺพโส วีริยสฺส ปริพฺรูหนํ โหตีติ อาห ‘‘กายิกเจตสิกสฺส วีริยสฺส ปูรเณ’’ติฯ สติยญฺเจว นิปกภาเว จาติ สโตการิตาย เจว สมฺปชานการิตาย จฯ สติสมฺปชญฺญพเลเนว หิ วีริยารมฺโภ อิชฺฌติฯ ทิฏฺฐิปฏิเวเธติ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา ปฏิวิชฺฌเนฯ เตนาห ‘‘มคฺคทสฺสเน’’ติฯ

นิทฺทสวตฺถุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุสยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วชฺชิสตฺตกวคฺโค

1. สารนฺททสุตฺตวณฺณนา

[21] ตติยสฺส ปฐเม เทวายตนภาเวน จิตฺตตฺตา โลกสฺส จิตฺตีการฏฺฐานตาย จ เจติยํ อโหสิฯ ยาวกีวนฺติ (ที. นิ. ฏี. 2.134) เอกเมเวตํ ปทํ อนิยมโต ปริมาณวาจีฯ กาโล เจตฺถ อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘ยตฺตกํ กาล’’นฺติฯ อภิณฺหํ สนฺนิปาตาติ นิจฺจสนฺนิปาตาฯ ตํ ปน นิจฺจสนฺนิปาตตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ทิวสสฺสา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สนฺนิปาตพหุลาติ ปจุรสนฺนิปาตาฯ โวสานนฺติ สงฺโกจํฯ ‘‘วุทฺธิเยวา’’ติอาทินา วุตฺตมตฺถํ พฺยติเรกมุเขน ทสฺเสตุํ ‘‘อภิณฺหํ อสนฺนิปตนฺตา หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อากุลาติ ขุภิตา น ปสนฺนาฯ ภิชฺชิตฺวาติ วคฺคพนฺธโต วิภชฺช วิสุํ วิสุํ หุตฺวาฯ

สนฺนิปาตเภริยาติ สนฺนิปาตาโรจนเภริยาฯ อทฺธภุตฺตา วาติ สามิภุตฺตา วาฯ โอสีทมาเนติ หายมาเนฯ

สุงฺกนฺติ ภณฺฑํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเตหิ ปพฺพตขณฺฑนาทิติตฺถคามทฺวาราทีสุ ราชปุริสานํ ทาตพฺพภาคํฯ พลินฺติ นิปฺผนฺนสสฺสาทิโต ฉภาคํ สตฺตภาคนฺติอาทินา ลทฺธพฺพกรํฯ ทณฺฑนฺติ ทสวีสติกหาปณาทิกํ อปราธานุรูปํ คเหตพฺพธนทณฺฑํฯ วชฺชิธมฺมนฺติ วชฺชิราชธมฺมํฯ

อิทานิ อปญฺญตฺตปญฺญาปนาทีสุ ตปฺปฏิกฺเขเป จ อาทีนวานิสํเส จ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘เตส’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ปาริจริยกฺขมาติ อุปฏฺฐานกฺขมาฯ โปราณํ วชฺชิธมฺมนฺติ เอตฺถ ปุพฺเพ กิร วชฺชิราชาโน ‘‘อยํ โจโร’’ติ อาเนตฺวา ทสฺสิเต ‘‘คณฺหถ นํ โจร’’นฺติ อวตฺวา วินิจฺฉยมหามตฺตานํ เทนฺติฯ เต วินิจฺฉินิตฺวา สเจ อโจโร โหติ, วิสฺสชฺเชนฺติฯ สเจ โจโร, อตฺตนา กิญฺจิ อกตฺวา โวหาริกานํ เทนฺติ, เตปิ วินิจฺฉินิตฺวา อโจโร เจ, วิสฺสชฺเชนฺติฯ โจโร เจ, สุตฺตธรานํ เทนฺติฯ เตปิ วินิจฺฉินิตฺวา อโจโร เจ, วิสฺสชฺเชนฺติฯ โจโร เจ, อฏฺฏกุลิกานํ เทนฺติ, เตปิ ตเถว กตฺวา เสนาปติสฺส, เสนาปติ อุปราชสฺส, อุปราชา รญฺโญฯ ราชา วินิจฺฉินิตฺวา สเจ อโจโร โหติ, วิสฺสชฺเชติฯ สเจ ปน โจโร โหติ, ปเวณิปณฺณกํ วาจาเปติฯ ตตฺถ ‘‘เยน อิทํ นาม กตํ, ตสฺส อยํ นามทณฺโฑ’’ติ ลิขิตํฯ ราชา ตสฺส กิริยํ เตน สมาเนตฺวา ตทนุจฺฉวิกํ ทณฺฑํ กโรติฯ อิติ เอตํ โปราณํ วชฺชิธมฺมํ สมาทาย วตฺตนฺตานํ มนุสฺสา น อุชฺฌายนฺติฯ ปรมฺปราคเตสุ อฏฺฏกุเลสุ ชาตา อคติคมนวิรตา อฏฺฏมหลฺลกปุริสา อฏฺฏกุลิกา

สกฺการนฺติ อุปการํฯ ครุภาวํ ปจฺจุปฏฺฐเปตฺวาติ ‘‘อิเม อมฺหากํ ครุโน’’ติ ตตฺถ ครุภาวํ ปฏิ ปฏิ อุปฏฺฐเปตฺวาฯ มาเนสฺสนฺตีติ สมฺมาเนสฺสนฺติฯ ตํ ปน สมฺมานนํ เตสุ เนสํ อตฺตมนตาปุพฺพกนฺติ อาห ‘‘มเนน ปิยายิสฺสนฺตี’’ติฯ นิปจฺจการํ ปณิปาตํฯ ทสฺเสนฺตีติ ครุจิตฺตภารํ ทสฺเสนฺติฯ สนฺธาเนตุนฺติ สมฺพนฺธํ อวิจฺฉินฺนํ กตฺวา ฆเฏตุํฯ

ปสยฺหการสฺสาติ พลกฺการสฺสฯ กามํ วุทฺธิยา ปูชนียตาย ‘‘วุทฺธิหานิโย’’ติ วุตฺตํ, อตฺโถ ปน วุตฺตานุกฺกเมเนว โยเชตพฺโพฯ ปาฬิยํ วา ยสฺมา ‘‘วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, โน ปริหานี’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา ตทนุกฺกเมน ‘‘วุทฺธิหานิโย’’ติ วุตฺตํฯ

วิปจฺจิตุํ อลทฺโธกาเส ปาปกมฺเม, ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเก วา อนวสโรว เทวโสปสคฺโคฯ ตสฺมิํ ปน ลทฺโธกาเส สิยา เทวโตปสคฺคสฺส อวสโรติ อาห ‘‘อนุปฺปนฺนํ…เป.… วฑฺเฒนฺตี’’ติฯ เอเตเนว อนุปฺปนฺนํ สุขนฺติ เอตฺถาปิ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ พลกายสฺส ทิคุณติคุณตาทสฺสนํ ปฏิภยภาวทสฺสนนฺติ เอวมาทินา เทวตานํ สงฺคามสีเส สหายตา เวทิตพฺพาฯ

อนิจฺฉิตนฺติ อนิฏฺฐํฯ อาวรณโตติ นิเสธนโตฯ ธมฺมโต อนเปตา ธมฺมิยาติ อิธ ‘‘ธมฺมิกา’’ติ วุตฺตาฯ มิคสูกราทิฆาตาย สุนขาทีนํ กฑฺฒิตฺวา วนจรณํ วาโช, ตตฺถ นิยุตฺตา, เต วา วาเชนฺตีติ วาชิกา, มิควธจาริโนฯ

สารนฺททสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วสฺสการสุตฺตวณฺณนา

[22] ทุติเย อภิยาตุกาโมติ เอตฺถ อภิ-สทฺโท อภิภวนตฺโถ ‘‘อนภิวิทิตุ’’นฺติอาทีสุ วิยาติ อาห ‘‘อภิภวนตฺถาย ยาตุกาโม’’ติฯ วชฺชิราชาโนติ ‘‘วชฺเชตพฺพา อิเม’’ติ อาทิโต ปวตฺตํ วจนํ อุปาทาย วชฺชีติ ลทฺธนามา ราชาโน, วชฺชิรฏฺฐสฺส วา ราชาโน วชฺชิราชาโนฯ รฏฺฐสฺส ปน วชฺชิสมญฺญา ตนฺนิวาสิราชกุมารวเสน เวทิตพฺพาฯ ราชิทฺธิยาติ ราชภาวานุคเตน ปภาเวนฯ โส ปน ปภาโว เนสํ คณราชานํ มิโถ สามคฺคิยา โลเก ปากโฏฯ จิรฏฺฐายี จ อโหสีติ ‘‘สมคฺคภาวํ กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ อนุ อนุ ตํสมงฺคิโน ภาเวติ วฑฺเฒตีติ อนุภาโว, อนุภาโว เอว อานุภาโว, ปตาโปฯ โส ปน เนสํ ปตาโป หตฺถิอสฺสาทิวาหนสมฺปตฺติยา ตตฺถ จ สุภิกฺขิตภาเวน โลเก ปากโฏ ชาโตติ ‘‘เอเตน…เป.… กเถตี’’ติ วุตฺตํฯ ตาฬจฺฉิคฺคเฬนาติ กุญฺจิกาฉิทฺเทนฯ อสนนฺติ สรํฯ อติปาตยิสฺสนฺตีติ อติกฺกาเมนฺติฯ โปงฺขานุโปงฺขนฺติ โปงฺขสฺส อนุโปงฺขํ, ปุริมสรสฺส โปงฺขปทานุคตโปงฺขํ อิตรํ สรํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อวิราธิตนฺติ อวิรชฺฌิตํฯ อุจฺฉินฺทิสฺสามีติ อุมฺมูลนวเสน กุลสนฺตติํ ฉินฺทิสฺสามิฯ อยนํ วฑฺฒนํ อโย, ตปฺปฏิปกฺเขน อนโยติ อาห ‘‘อวฑฺฒิ’’นฺติฯ ญาตีนํ พฺยสนํ วินาโส ญาติพฺยสนํ

คงฺคายาติ คงฺคาสมีเปฯ ปฏฺฏนคามนฺติ สกฏปฏฺฏนคามํฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ ปฏฺฏเนฯ พลวาฆาตชาโตติ อุปฺปนฺนพลวโกโธฯ เมติ มยฺหํฯ คเตนาติ คมเนนฯ สีตํ วา อุณฺหํ วา นตฺถิ ตาย เวลายฯ อภิมุขํ ยุทฺเธนาติ อภิมุขํ อุชุกเมว สงฺคามกรเณนฯ อุปลาปนํ สามํ ทานญฺจาติ ทสฺเสตุํ ‘‘อล’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ