เมนู

5. ทารุกมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[59] ปญฺจเม ปุตฺตสมฺพาธสยนนฺติ ปุตฺเตหิ สมฺพาธสยนํฯ เอตฺถ ปุตฺตสีเสน ทารปริคฺคหํ ปุตฺตทาเรสุ อุปฺปิโล วิยฯ เตน เตสํ โรคาทิเหตุ โสกาภิภเวน จ จิตฺตสฺส สํกิลิฏฺฐตํ ทสฺเสติฯ กามโภคินาติ อิมินา ปน ราคาภิภวนฺติฯ อุภเยนปิ วิกฺขิตฺตจิตฺตตํ ทสฺเสติฯ กาสิกจนฺทนนฺติ อุชฺชลจนฺทนํฯ ตํ กิร วณฺณวิเสสสมุชฺชลํ โหติ ปภสฺสรํ, ตทตฺถเมว นํ สณฺหตรํ กโรนฺติฯ เตเนวาห ‘‘สณฺหจนฺทน’’นฺติ , กาสิกวตฺถญฺจ จนฺทนญฺจาติ อตฺโถฯ มาลาคนฺธวิเลปนนฺติ วณฺณโสภตฺถญฺเจว สุคนฺธภาวตฺถญฺจ มาลํ, สุคนฺธภาวตฺถาย คนฺธํ, ฉวิราคกรณตฺถญฺเจว สุภตฺถญฺจ วิเลปนํ ธาเรนฺเตนฯ ชาตรูปรชตนฺติ สุวณฺณญฺเจว อวสิฏฺฐธนญฺจ สาทิยนฺเตนฯ สพฺเพนปิ กาเมสุ อภิคิทฺธภาวเมว ปกาเสติฯ

ทารุกมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. หตฺถิสาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา

[60] ฉฏฺเฐ หตฺถิํ สาเรตีติ หตฺถิสารี, ตสฺส ปุตฺโตติ หตฺถิสาริปุตฺโตฯ โส กิร สาวตฺถิยํ หตฺถิอาจริยสฺส ปุตฺโต ภควโต สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ตีณิ ปิฏกานิ อุคฺคเหตฺวา สุขุเมสุ ขนฺธธาตุอายตนาทีสุ อตฺถนฺตเรสุ กุสโล อโหสิฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เถรานํ ภิกฺขูนํ อภิธมฺมกถํ กเถนฺตานํ อนฺตรนฺตรา กถํ โอปาเตตี’’ติฯ ตตฺถ อนฺตรนฺตรา กถํ โอปาเตตีติ เถเรหิ วุจฺจมานสฺส กถาปพนฺธสฺส อนฺตเร อนฺตเร อตฺตโน กถํ ปเวเสตีติ อตฺโถฯ ปญฺจหิ สํสคฺเคหีติ สวนสํสคฺโค, ทสฺสนสํสคฺโค, สมุลฺลาปสํสคฺโค, สมฺโภคสํสคฺโค, กายสํสคฺโคติ อิเมหิ ปญฺจหิ สํสคฺเคหิฯ กิฏฺฐขาทโกติ กิฏฺฐฏฺฐาเน อุปฺปนฺนสสฺสญฺหิ กิฏฺฐนฺติ วุตฺตํ การณูปจาเรนฯ สิปฺปิโย สุตฺติโยฯ สมฺพุกาติ สงฺขมาหฯ

คิหิภาเว วณฺณํ กเถสีติ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.422) กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส กิร สาสเน ทฺเว สหายกา อเหสุํ, อญฺญมญฺญํ สมคฺคา เอกโตว สชฺฌายนฺติฯ เตสุ เอโก อนภิรโต คิหิภาเว จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา อิตรสฺส อาโรเจสิฯ โส คิหิภาเว อาทีนวํ, ปพฺพชฺชาย อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา โอวทิฯ โส ตํ สุตฺวา อภิรมิตฺวา ปุน เอกทิวสํ ตาทิเส จิตฺเต อุปฺปนฺเน ตํ เอตทโวจ – ‘‘มยฺหํ, อาวุโส, เอวรูปํ จิตฺตํ อุปฺปชฺชติ, อิมาหํ ปตฺตจีวรํ ตุยฺหํ ทสฺสามี’’ติฯ โส ปตฺตจีวรโลเภน ตสฺส คิหิภาเว อานิสํสํ ทสฺเสตฺวา ปพฺพชฺชาย อาทีนวํ กเถสิฯ ตสฺส ตํ สุตฺวาว คิหิภาวโต จิตฺตํ นิวตฺเตตฺวา ปพฺพชฺชายเมว อภิรมิฯ

เอวเมส ตทา สีลวนฺตสฺส ภิกฺขุโน คิหิภาเว อานิสํสกถาย กถิตตฺตา อิทานิ ฉ วาเร วิพฺภมิตฺวา สตฺตมวาเร ปพฺพชิตฺวา มหาโมคฺคลฺลานสฺส มหาโกฏฺฐิกตฺเถรสฺส จ อภิธมฺมกถํ กเถนฺตานํ อนฺตรนฺตรา กถํ โอปาเตสิฯ อถ นํ มหาโกฏฺฐิกตฺเถโร อปสาเทสิฯ โส มหาสาวกสฺส กถิเต ปติฏฺฐาตุํ อสกฺโกนฺโต วิพฺภมิตฺวา คิหิ ชาโตฯ โปฏฺฐปาทสฺส ปนายํ คิหิสหายโก อโหสิ, ตสฺมา วิพฺภมิตฺวา ทฺวีหตีหจฺจเยน โปฏฺฐปาทสฺส สนฺติกํ คโตฯ อถ นํ โส ทิสฺวา – ‘‘สมฺม, กิํ ตยา กตํ, เอวรูปสฺส นาม สตฺถุ สาสนา อปสกฺกนฺโตสิ, เอหิ ปพฺพชิตุํ ทานิ เต วฏฺฏตี’’ติ ตํ คเหตฺวา ภควโต สนฺติกํ อคมาสิฯ ตสฺมิํ ฐาเน ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ ‘‘สตฺตเม วาเร ปพฺพชิตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณี’’ติฯ

หตฺถิสาริปุตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. มชฺเฌสุตฺตวณฺณนา

[61] สตฺตเม มนฺตาติ ย-การโลเปน นิทฺเทโส, กรณตฺเถ วา เอตํ ปจฺจตฺตวจนํฯ เตนาห ‘‘ตาย อุโภ อนฺเต วิทิตฺวา’’ติฯ ผสฺสวเสน นิพฺพตฺตตฺตาติ ทฺวยทฺวยสมาปตฺติยํ อญฺญมญฺญํ สมฺผสฺสวเสน นิพฺพตฺตตฺตา, ‘‘ผสฺสปจฺจยา ตณฺหา, ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทานปจฺจยา ภโว , ภวปจฺจยา ชาตี’’ติ อิมินา จานุกฺกเมน ผสฺสสมุฏฺฐานตฺตา อิมสฺส กายสฺส ผสฺสวเสน นิพฺพตฺตตฺตาติ วุตฺตํฯ เอโก อนฺโตติ เอตฺถ อยํ อนฺต-สทฺโท อนฺตอพฺภนฺตรมริยาทลามกอภาวโกฏฺฐาสปทปูรณสมีปาทีสุ ทิสฺสติฯ ‘‘อนฺตปูโร อุทรปูโร’’ติอาทีสุ (สุ. นิ. 197) หิ อนฺเต อนฺตสทฺโทฯ ‘‘จรนฺติ โลเก ปริวารฉนฺนา อนฺโต อสุทฺธา, พหิ โสภมานา’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.122) อพฺภนฺตเรฯ ‘‘กายพนฺธนสฺส อนฺโต ชีรติ (จูฬว. 278) สา หริตนฺตํ วา ปนฺถนฺตํ วา เสลนฺตํ วา อุทกนฺตํ วา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.304) มริยาทายํฯ ‘‘อนฺตมิทํ, ภิกฺขเว, ชีวิกาน’’นฺติอาทีสุ (สํ. นิ. 3.80; อิติวุ. 91) ลามเกฯ ‘‘เอเสวนฺโต ทุกฺขสฺสา’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 3.393; สํ. นิ. 2.51) อภาเวฯ สพฺพปจฺจยสงฺขโย หิ ทุกฺขสฺส อภาโว โกฏีติปิ วุจฺจติฯ ‘‘ตโย อนฺตา’’ติอาทีสุ (ที. นิ. 3.305) โกฏฺฐาเสฯ ‘‘อิงฺฆ ตาว สุตฺตนฺตํ วา คาถาโย วา อภิธมฺมํ วา ปริยาปุณสฺสุ, สุตฺตนฺเต โอกาสํ การาเปตฺวา’’ติ (ปาจิ. 442) จ อาทีสุ ปทปูรเณฯ ‘‘คามนฺตํ วา โอสโฏ (ปารา. 409-410; จูฬว. 343) คามนฺตเสนาสน’’นฺติอาทีสุ (ปารา. อฏฺฐ. 2.410) สมีเปฯ สฺวายมิธ โกฏฺฐาเส วตฺตตีติ อยเมโก โกฏฺฐาโสติฯ

สนฺโต ปรมตฺถโต วิชฺชมาโน ธมฺมสมูโหติ สกฺกาโย, ปญฺจุปาทานกฺขนฺธาฯ เตนาห ‘‘เตภูมกวฏฺฏ’’นฺติฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มชฺเฌสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ