มจฺฉรายตีติ มจฺฉรํ, ตํ เอตสฺส อตฺถีติ มจฺฉรีฯ สฐยติ น สมฺมา ภาสตีติ สโฐ อญฺญถา สนฺตํ อตฺตานํ อญฺญถา ปเวทนโตฯ มายา เอตสฺส อตฺถี มายาวีฯ มิจฺฉา ปาปิกา วิญฺญุครหิตา เอตสฺส ทิฏฺฐีติ มิจฺฉาทิฏฺฐิ, กมฺมปถปริยาปนฺนาย ‘‘นตฺถิ ทินฺน’’นฺติอาทิวตฺถุกาย มิจฺฉตฺตปริยาปนฺนาย อนิยฺยานิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘นตฺถิกวาที’’ติอาทิฯ

สํ อตฺตโน ทิฏฺฐิํ, สยํ วา อตฺตนา ยถาคหิตํ ปรามสติ, สภาวํ อติกฺกมิตฺวา ปรโต อามสตีติ สนฺทิฏฺฐีปรามาสีฯ อาธานํ ทฬฺหํ คณฺหาตีติ อาธานคฺคาหี, ทฬฺหคฺคาหี, ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ ถิรคฺคาหีติ อตฺโถฯ ยุตฺตํ การณํ ทิสฺวาว ลทฺธิํ ปฏินิสฺสชฺชตีติ ปฏินิสฺสคฺคี, ทุกฺเขน กิจฺเฉน กสิเรน พหุมฺปิ การณํ ทสฺเสตฺวา น สกฺกา ปฏินิสฺสคฺคํ กาตุนฺติ ทุปฺปฏินิสฺสคฺคีฯ โย อตฺตโน อุปฺปนฺนทิฏฺฐิํ ‘‘อิทเมว สจฺจ’’นฺติ ทฬฺหํ คณฺหิตฺวา อปิ พุทฺธาทีหิ การณํ ทสฺเสตฺวา วุจฺจมาโน น ปฏินิสฺสชฺชติฯ ตสฺเสตํ อธิวจนํฯ ตาทิโส หิ ปุคฺคโล ยํ ยเทว ธมฺมํ วา อธมฺมํ วา สุณาติ, ตํ สพฺพํ ‘‘เอวํ อมฺหากํ อาจริเยหิ กถิตํ, เอวํ อมฺเหหิ สุต’’นฺติ กุมฺโมว องฺคานิ สเก กปาเล อนฺโตเยว สโมทหติฯ ยถา หิ กจฺฉโป อตฺตโน หตฺถปาทาทิเก องฺเค เกนจิ ฆฏิเต สพฺพานิ องฺคานิ อตฺตโน กปาเลเยว สโมทหติ, น พหิ นีหรติ, เอวมยมฺปิ ‘‘น สุนฺทโร ตว คาโห, ฉฑฺเฑหิ น’’นฺติ วุตฺโต ตํ น วิสฺสชฺชติ, อนฺโตเยว อตฺตโน หทเย เอว ฐเปตฺวา วิจรติ, กุมฺภีลคฺคาหํ คณฺหาติฯ ยถา สุสุมารา คหิตํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, เอวํ คณฺหาติฯ

วิวาทมูลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ฉฬงฺคทานสุตฺตวณฺณนา

[37] สตฺตเม ทกฺขนฺติ วฑฺฒนฺติ เอตายาติ ทกฺขิณา, ปริจฺจาคมยํ ปุญฺญํ, ตสฺสูปกรณภูโต เทยฺยธมฺโม จฯ อิธ ปน เทยฺยธมฺโม อธิปฺเปโตฯ เตเนวาห ‘‘ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาเปตี’’ติฯ อิโต อุฏฺฐิเตนาติ อิโต เขตฺตโต อุปฺปนฺเนนฯ ราโค วินยติ เอเตนาติ ราควินโย, ราคสฺส สมุจฺเฉทิกา ปฏิปทาฯ เตนาห ‘‘ราควินยปฏิปทํ ปฏิปนฺนา’’ติฯ

‘‘ปุพฺเพว ทานา สุมโน’’ติอาทิคาถาย ปุพฺเพว ทานา มุญฺจเจตนาย ปุพฺเพ ทานูปกรณสมฺภรณโต ปฏฺฐาย สุมโน ‘‘สมฺปตฺตีนํ นิทานํ อนุคามิกทานํ ทสฺสามี’’ติ โสมนสฺสิโต ภเวยฺยฯ ททํ จิตฺตํ ปสาทเยติ ททนฺโต เทยฺยธมฺมํ ทกฺขิเณยฺยหตฺเถ ปติฏฺฐาเปนฺโต ‘‘อสารโต ธนโต สาราทานํ กโรมี’’ติ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาเทยฺยฯ ทตฺวา อตฺตมโน โหตีติ ทกฺขิเณยฺยานํ เทยฺยธมฺมํ ปริจฺจชิตฺวา ‘‘ปณฺฑิตปญฺญตฺตํ นาม มยา อนุฏฺฐิตํ, อโห สาธุ สุฏฺฐู’’ติ อตฺตมโน ปมุทิโต ปีติโสมนสฺสชาโต โหติฯ เอสาติ ยา อยํ ปุพฺพเจตนา มุญฺจเจตนา อปรเจตนาติ อิมาสํ กมฺมผลานํ สทฺธานุคตานํ โสมนสฺสปริคฺคหิตานํ ติวิธานํ เจตนานํ ปาริปูรี, เอสาฯ

สีลสญฺญเมนาติ กายิกวาจสิกสํวเรนฯ หตฺถปาเทติ ทกฺขิเณยฺยานํ หตฺถปาเทฯ มุขํ วิกฺขาเลตฺวาติ เตสํเยว มุขํ วิกฺขาเลตฺวา, อตฺตนาว มุโขทกํ ทตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ

ฉฬงฺคทานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8-11. อตฺตการีสุตฺตาทิวณฺณนา

[38-41] อฏฺฐเม กุสลกิริยาย อาทิอารมฺภภาเวน ปวตฺตวีริยํ ฐิตสภาวตาย สภาวธารณฏฺเฐน ธาตูติ วุตฺตนฺติ อาห – ‘‘อารมฺภธาตูติ อารภนวเสน ปวตฺตวีริย’’นฺติฯ ลทฺธาเสวนํ วีริยํ พลปฺปตฺตํ หุตฺวา ปฏิปกฺเข วิธมตีติ อาห ‘‘นิกฺกมธาตูติ โกสชฺชโต นิกฺขมนสภาวํ วีริย’’นฺติฯ ปรกฺกมนสภาโวติ อธิมตฺตตรานํ ปฏิปกฺขธมฺมานํ วิธมนสมตฺถตาย ปฏุปฏุตรภาเวน ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนสภาโวฯ นวมาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อตฺตการีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ