เมนู

6. มหากจฺจานสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ สมฺพาเธติ วา ตณฺหาสํกิเลสาทีนํ สมฺปีเฬ สงฺกเร ฆราวาเสฯ โอกาสา วุจฺจนฺตีติ มคฺคผลสุขาธิคมาย โอกาสภาวโต โอกาสาติ วุจฺจนฺติฯ โอกาสาธิคโมติ โลกุตฺตรธมฺมสฺส อธิคมาย อธิคนฺตพฺพโอกาโสฯ วิสุชฺฌนตฺถายาติ ราคาทีหิ มเลหิ อภิชฺฌาวิสมโลภาทีหิ จ อุปกฺกิลิฏฺฐจิตฺตานํ วิสุทฺธตฺถายฯ สา ปนายํ จิตฺตสฺส วิสุทฺธิ สิชฺฌมานา ยสฺมา โสกาทีนํ อนุปาทาย สํวตฺตติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘โสกปริเทวานํ สมติกฺกมายา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โสจนํ ญาติพฺยสนาทินิมิตฺตํ เจตโส สนฺตาโป อนฺโตตาโป อนฺโตนิชฺฌานํ โสโก, ญาติพฺยสนาทินิมิตฺตเมว โสจิกตาฯ ‘‘กหํ เอกปุตฺตกา’’ติอาทินา (ม. นิ. 2.353-354; สํ. นิ. 2.63) ปริเทวนวเสน ลปนํ ปริเทโวฯ สมติกฺกมนตฺถายาติ ปหานายฯ อายติํ อนุปฺปชฺชนญฺหิ อิธ สมติกฺกโมฯ ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมายาติ กายิกทุกฺขสฺส จ เจตสิกโทมนสฺสสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ อตฺถงฺคมาย, นิโรธายาติ อตฺโถฯ ญายติ นิจฺฉเยน กมติ นิพฺพานํ, ตํ วา ญายติ ปฏิวิชฺฌติ เอเตนาติ ญาโย, อริยมคฺโคฯ อิธ ปน สห ปุพฺพภาเคน อริยมคฺโค คหิโตติ อาห ‘‘สหวิปสฺสนกสฺส มคฺคสฺส อธิคมนตฺถายา’’ติฯ อปจฺจยปรินิพฺพานสฺสาติ อนุปาทิเสสนิพฺพานํ สนฺธาย วทติฯ ปจฺจยวเสน อนุปฺปนฺนํ อสงฺขตํ อมตธาตุเมวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

มหากจฺจานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปฐมสมยสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม วฑฺเฒตีติ มนโส วิวฏฺฏนิสฺสิตํ วฑฺฒิํ อาวหติฯ มโนภาวนีโยติ วา มนสา ภาวิโต สมฺภาวิโตฯ ยญฺจ อาวชฺชโต มนสิ กโรโต จิตฺตํ วินีวรณํ โหติฯ อิมสฺมิํ ปกฺเข กมฺมสาธโน สมฺภาวนตฺโถ ภาวนีย-สทฺโทฯ ‘‘ถินมิทฺธวิโนทนกมฺมฏฺฐาน’’นฺติ วตฺวา ตเทว วิภาเวนฺโต ‘‘อาโลกสญฺญํ วา’’ติอาทิมาหฯ วีริยารมฺภวตฺถุอาทีนํ วาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อิธ อวุตฺตานํ อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาหาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ฉ ธมฺมา ถินมิทฺธสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาโห, อิริยาปถสมฺปริวตฺตนตา, อาโลกสญฺญามนสิกาโร, อพฺโภกาสวาโส, กลฺยาณมิตฺตตา, สปฺปายกถา’’ติ (อิติวุ. อฏฺฐ. 111)ฯ อนฺตรายสทฺทปริยาโย อิธ อนฺตรา-สทฺโทติ อาห ‘‘อนนฺตราเยนา’’ติฯ

ปฐมสมยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ทุติยสมยสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม มณฺฑลสณฺฐานมาฬสงฺเขเปน กตา โภชนสาลา มณฺฑลมาฬาติ อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘โภชนสาลายา’’ติฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ทุติยสมยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อุทายีสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม ทิฏฺฐธมฺโม วุจฺจติ ปจฺจกฺโข อตฺตภาโวติ อาห ‘‘อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว’’ติฯ สุขวิหารตฺถายาติ นิกฺกิเลสตาย นิรามิเสน สุเขน วิหารตฺถายฯ อาโลกสญฺญํ มนสิ กโรตีติ สูริยจนฺทปชฺโชตมณิอุกฺกาวิชฺชุอาทีนํ อาโลโก ทิวา รตฺติญฺจ อุปลทฺโธ, ยถาลทฺธวเสเนว อาโลกํ มนสิ กโรติ, จิตฺเต ฐเปติฯ ตถา จ นํ มนสิ กโรติ, ยถาสฺส สุภาวิตาโลกกสิณสฺส วิย กสิณาโลโก ยถิจฺฉกํ ยาวทิจฺฉกญฺจ โส อาโลโก รตฺติยํ อุปติฏฺฐติฯ เยน ตตฺถ ทิวาสญฺญํ ฐเปติ, ทิวาริว วิคตถินมิทฺโธ โหติฯ เตนาห ‘‘ยถา ทิวา ตถา รตฺติ’’นฺติฯ ทิวาติ สญฺญํ ฐเปตีติ วุตฺตนเยน มนสิ กตฺวา ทิวาริว สญฺญํ อุปฺปาเทติฯ ยถาเนน ทิวา…เป.… ตเถว ตํ มนสิ กโรตีติ ยถาเนน ทิวา อุปลทฺโธ สูริยาโลโก, เอวํ รตฺติมฺปิ ทิวา ทิฏฺฐากาเรเนว ตํ อาโลกํ มนสิ กโรติฯ ยถา จเนน รตฺติํ…เป.… มนสิ กโรตีติ ยถา รตฺติยํ จนฺทาโลโก อุปลทฺโธ, เอวํ ทิวาปิ รตฺติํ ทิฏฺฐากาเรเนว ตํ อาโลกํ มนสิ กโรติ, จิตฺเต ฐเปติฯ วิวเฏนาติ ถินมิทฺเธน อปิหิตตฺตา วิวเฏนฯ อโนนทฺเธนาติ อสญฺฉาทิเตนฯ สโหภาสกนฺติ สญฺญาโณภาสํฯ ทิพฺพจกฺขุญาณํ รูปคตสฺส ทิพฺพสฺส อิตรสฺส จ ทสฺสนฏฺเฐน อิธ ญาณทสฺสนนฺติ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘ทิพฺพจกฺขุสงฺขาตสฺสา’’ติอาทิฯ

อุทฺธํ ชีวิตปริยาทานาติ ชีวิตกฺขยโต อุปริ มรณโต ปรํฯ สมุคฺคเตนาติ อุฏฺฐิเตนฯ