เมนู

4. หิมวนฺตสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ สมาปตฺติกุสโล โหตีติ สมาปชฺชนกุสโล โหติฯ เตนาห ‘‘สมาปชฺชิตุํ กุสโล’’ติฯ ตตฺถ อนฺโตคตเหตุอตฺโถ ฐิติ-สทฺโท, ตสฺมา ฐปนกุสโลติ อตฺโถติ อาห ‘‘สมาธิํ ฐเปตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ’’ติฯ ตตฺถ ฐเปตุํ สกฺโกตีติ สตฺตฏฺฐอจฺฉรามตฺตํ ขณํ ฌานํ ฐเปตุํ สกฺโกติ อธิฏฺฐานวสิภาวสฺส นิปฺผาทิตตฺตาฯ ยถาปริจฺเฉเทนาติ ยถาปริจฺฉินฺนกาเลนฯ วุฏฺฐาตุํ สกฺโกติ วุฏฺฐานวสิภาวสฺส นิปฺผาทิตตฺตาฯ กลฺลํ สญฺชาตํ อสฺสาติ กลฺลิตํ, ตสฺมิํ กลฺลิเต กลฺลิตภาเว กุสโล กลฺลิตกุสโลฯ หาเสตุํ โตเสตุํ สมฺปหํเสตุํฯ กลฺลํ กาตุนฺติ สมาธานสฺส ปฏิปกฺขธมฺมานํ ทูรีกรเณน สหการีการณานญฺจ สมปฺปธาเนน สมาปชฺชเน จิตฺตํ สมตฺถํ กาตุํฯ สมาธิสฺส โคจรกุสโลติ สมาธิสฺมิํ นิปฺผาเทตพฺเพ ตสฺส โคจเร กมฺมฏฺฐานสญฺญิเต ปวตฺติฏฺฐาเน ภิกฺขาจารโคจเร สติสมฺปชญฺญโยคโต กุสโล เฉโกฯ เตนาห ‘‘สมาธิสฺส อสปฺปาเย อนุปการเก ธมฺเม วชฺเชตฺวา’’ติอาทิฯ ปฐมชฺฌานาทิสมาธิํ อภินีหริตุนฺติ ปฐมชฺฌานาทิสมาธิํ วิเสสภาคิยตาย อภินีหริตุํ อุปเนตุํฯ

หิมวนฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อนุสฺสติฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม อนุสฺสติการณานีติ อนุสฺสติโย เอว ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกาทิหิตสุขานํ เหตุภาวโต การณานิฯ นิกฺขนฺตนฺติ นิสฺสฏํฯ มุตฺตนฺติ วิสฺสฏฺฐํฯ วุฏฺฐิตนฺติ อเปตํฯ สพฺพเมตํ วิกฺขมฺภนเมว สนฺธาย วทติฯ เคธมฺหาติ ปญฺจกามคุณโตฯ อิทมฺปีติ พุทฺธานุสฺสติวเสน ลทฺธํ อุปจารชฺฌานมาหฯ อารมฺมณํ กริตฺวาติ ปจฺจยํ กริตฺวา, ปาทกํ กตฺวาติ อตฺโถฯ

อนุสฺสติฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. มหากจฺจานสุตฺตวณฺณนา

[26] ฉฏฺเฐ สมฺพาเธติ วา ตณฺหาสํกิเลสาทีนํ สมฺปีเฬ สงฺกเร ฆราวาเสฯ โอกาสา วุจฺจนฺตีติ มคฺคผลสุขาธิคมาย โอกาสภาวโต โอกาสาติ วุจฺจนฺติฯ โอกาสาธิคโมติ โลกุตฺตรธมฺมสฺส อธิคมาย อธิคนฺตพฺพโอกาโสฯ วิสุชฺฌนตฺถายาติ ราคาทีหิ มเลหิ อภิชฺฌาวิสมโลภาทีหิ จ อุปกฺกิลิฏฺฐจิตฺตานํ วิสุทฺธตฺถายฯ สา ปนายํ จิตฺตสฺส วิสุทฺธิ สิชฺฌมานา ยสฺมา โสกาทีนํ อนุปาทาย สํวตฺตติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘โสกปริเทวานํ สมติกฺกมายา’’ติอาทิฯ ตตฺถ โสจนํ ญาติพฺยสนาทินิมิตฺตํ เจตโส สนฺตาโป อนฺโตตาโป อนฺโตนิชฺฌานํ โสโก, ญาติพฺยสนาทินิมิตฺตเมว โสจิกตาฯ ‘‘กหํ เอกปุตฺตกา’’ติอาทินา (ม. นิ. 2.353-354; สํ. นิ. 2.63) ปริเทวนวเสน ลปนํ ปริเทโวฯ สมติกฺกมนตฺถายาติ ปหานายฯ อายติํ อนุปฺปชฺชนญฺหิ อิธ สมติกฺกโมฯ ทุกฺขโทมนสฺสานํ อตฺถงฺคมายาติ กายิกทุกฺขสฺส จ เจตสิกโทมนสฺสสฺส จาติ อิเมสํ ทฺวินฺนํ อตฺถงฺคมาย, นิโรธายาติ อตฺโถฯ ญายติ นิจฺฉเยน กมติ นิพฺพานํ, ตํ วา ญายติ ปฏิวิชฺฌติ เอเตนาติ ญาโย, อริยมคฺโคฯ อิธ ปน สห ปุพฺพภาเคน อริยมคฺโค คหิโตติ อาห ‘‘สหวิปสฺสนกสฺส มคฺคสฺส อธิคมนตฺถายา’’ติฯ อปจฺจยปรินิพฺพานสฺสาติ อนุปาทิเสสนิพฺพานํ สนฺธาย วทติฯ ปจฺจยวเสน อนุปฺปนฺนํ อสงฺขตํ อมตธาตุเมวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

มหากจฺจานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ปฐมสมยสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม วฑฺเฒตีติ มนโส วิวฏฺฏนิสฺสิตํ วฑฺฒิํ อาวหติฯ มโนภาวนีโยติ วา มนสา ภาวิโต สมฺภาวิโตฯ ยญฺจ อาวชฺชโต มนสิ กโรโต จิตฺตํ วินีวรณํ โหติฯ อิมสฺมิํ ปกฺเข กมฺมสาธโน สมฺภาวนตฺโถ ภาวนีย-สทฺโทฯ ‘‘ถินมิทฺธวิโนทนกมฺมฏฺฐาน’’นฺติ วตฺวา ตเทว วิภาเวนฺโต ‘‘อาโลกสญฺญํ วา’’ติอาทิมาหฯ วีริยารมฺภวตฺถุอาทีนํ วาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อิธ อวุตฺตานํ อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาหาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ฉ ธมฺมา ถินมิทฺธสฺส ปหานาย สํวตฺตนฺติ อติโภชเน นิมิตฺตคฺคาโห, อิริยาปถสมฺปริวตฺตนตา, อาโลกสญฺญามนสิกาโร, อพฺโภกาสวาโส, กลฺยาณมิตฺตตา, สปฺปายกถา’’ติ (อิติวุ. อฏฺฐ. 111)ฯ อนฺตรายสทฺทปริยาโย อิธ อนฺตรา-สทฺโทติ อาห ‘‘อนนฺตราเยนา’’ติฯ

ปฐมสมยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ