3. อนุตฺตริยวคฺโค

1-2. สามกสุตฺตาทิวณฺณนา

[21-22] ตติยสฺส ปฐเม เกวลกปฺปนฺติ เอตฺถ เกวล-สทฺโท อนวเสสตฺโถ, กปฺป-สทฺโท สมนฺตภาวตฺโถฯ ตสฺมา เกวลกปฺปํ โปกฺขรณิยนฺติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อนวเสสํ ผริตุํ สมตฺถสฺสปิ โอภาสสฺส เกนจิ การเณน เอกเทสผรณมฺปิ สิยา, อยํ ปน สพฺพโสว ผรตีติ ทสฺเสตุํ สมนฺตตฺโถ กปฺป-สทฺโท คหิโตฯ อตฺตโน โอภาเสน ผริตฺวาติ วตฺถาลงฺการสรีรสมุฏฺฐิเตน โอภาเสน ผริตฺวา, จนฺทิมา วิย เอโกภาสํ เอกปชฺโชตํ กริตฺวาติ อตฺโถฯ สมนุญฺโญติ สมฺมเทว กตมนุญฺโญฯ เตนาห ‘‘สมานจิตฺโต’’ติ, สมานชฺฌาสโยติ อตฺโถฯ ทุกฺขํ วโจ เอตสฺมินฺติ ทุพฺพโจ, ตสฺส กมฺมํ โทวจสฺสํ, ตสฺส ปุคฺคลสฺส อนาทริยวเสน ปวตฺตา เจตนา, ตสฺส ภาโว อตฺถิตา โทวจสฺสตาฯ อถ วา โทวจสฺสเมว โทวจสฺสตาฯ สา อตฺถโต สงฺขารกฺขนฺโธ โหติฯ เจตนาปธาโน หิ สงฺขารกฺขนฺโธฯ จตุนฺนํ วา ขนฺธานํ อปทกฺขิณคฺคาหิตากาเรน ปวตฺตานํ เอตํ อธิวจนนฺติ วทนฺติฯ ปาปา อสฺสทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ ปาปมิตฺโต, ตสฺส ภาโว ปาปมิตฺตตาฯ สาปิ อตฺถโต โทวจสฺสตา วิย ทฏฺฐพฺพาฯ ยาย หิ เจตนาย ปุคฺคโล ปาปมิตฺโต ปาปสมฺปวงฺโก นาม โหติ, สา เจตนา ปาปมิตฺตตาฯ จตฺตาโรปิ วา อรูปิโน ขนฺธา ตทาการปฺปวตฺตา ปาปมิตฺตตาฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

สามกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ภยสุตฺตวณฺณนา

[23] ตติเย สมฺภวติ ชาติมรณํ เอเตนาติ สมฺภโว, อุปาทานนฺติ อาห ‘‘ชาติยา จ มรณสฺส จ สมฺภเว ปจฺจยภูเต’’ติฯ อนุปาทาติ อนุปาทายฯ เตนาห ‘‘อนุปาทิยิตฺวา’’ติฯ ชาติมรณานิ สมฺมา ขียนฺติ เอตฺถาติ ชาติมรณสงฺขโย, นิพฺพานนฺติ อาห ‘‘ชาติมรณานํ สงฺขยสงฺขาเต นิพฺพาเน’’ติฯ สพฺพทุกฺขํ อุปจฺจคุนฺติ สกลมฺปิ วฏฺฏทุกฺขํ อติกฺกนฺตา จริมจิตฺตนิโรเธน วฏฺฏทุกฺขเลสสฺสปิ อสมฺภวโตฯ

ภยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. หิมวนฺตสุตฺตวณฺณนา

[24] จตุตฺเถ สมาปตฺติกุสโล โหตีติ สมาปชฺชนกุสโล โหติฯ เตนาห ‘‘สมาปชฺชิตุํ กุสโล’’ติฯ ตตฺถ อนฺโตคตเหตุอตฺโถ ฐิติ-สทฺโท, ตสฺมา ฐปนกุสโลติ อตฺโถติ อาห ‘‘สมาธิํ ฐเปตุํ สกฺโกตีติ อตฺโถ’’ติฯ ตตฺถ ฐเปตุํ สกฺโกตีติ สตฺตฏฺฐอจฺฉรามตฺตํ ขณํ ฌานํ ฐเปตุํ สกฺโกติ อธิฏฺฐานวสิภาวสฺส นิปฺผาทิตตฺตาฯ ยถาปริจฺเฉเทนาติ ยถาปริจฺฉินฺนกาเลนฯ วุฏฺฐาตุํ สกฺโกติ วุฏฺฐานวสิภาวสฺส นิปฺผาทิตตฺตาฯ กลฺลํ สญฺชาตํ อสฺสาติ กลฺลิตํ, ตสฺมิํ กลฺลิเต กลฺลิตภาเว กุสโล กลฺลิตกุสโลฯ หาเสตุํ โตเสตุํ สมฺปหํเสตุํฯ กลฺลํ กาตุนฺติ สมาธานสฺส ปฏิปกฺขธมฺมานํ ทูรีกรเณน สหการีการณานญฺจ สมปฺปธาเนน สมาปชฺชเน จิตฺตํ สมตฺถํ กาตุํฯ สมาธิสฺส โคจรกุสโลติ สมาธิสฺมิํ นิปฺผาเทตพฺเพ ตสฺส โคจเร กมฺมฏฺฐานสญฺญิเต ปวตฺติฏฺฐาเน ภิกฺขาจารโคจเร สติสมฺปชญฺญโยคโต กุสโล เฉโกฯ เตนาห ‘‘สมาธิสฺส อสปฺปาเย อนุปการเก ธมฺเม วชฺเชตฺวา’’ติอาทิฯ ปฐมชฺฌานาทิสมาธิํ อภินีหริตุนฺติ ปฐมชฺฌานาทิสมาธิํ วิเสสภาคิยตาย อภินีหริตุํ อุปเนตุํฯ

หิมวนฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อนุสฺสติฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา

[25] ปญฺจเม อนุสฺสติการณานีติ อนุสฺสติโย เอว ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกาทิหิตสุขานํ เหตุภาวโต การณานิฯ นิกฺขนฺตนฺติ นิสฺสฏํฯ มุตฺตนฺติ วิสฺสฏฺฐํฯ วุฏฺฐิตนฺติ อเปตํฯ สพฺพเมตํ วิกฺขมฺภนเมว สนฺธาย วทติฯ เคธมฺหาติ ปญฺจกามคุณโตฯ อิทมฺปีติ พุทฺธานุสฺสติวเสน ลทฺธํ อุปจารชฺฌานมาหฯ อารมฺมณํ กริตฺวาติ ปจฺจยํ กริตฺวา, ปาทกํ กตฺวาติ อตฺโถฯ

อนุสฺสติฏฺฐานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ