ตสฺมิํ ตสฺมิํ ฐาเนติ ตํตํสิกฺขาโกฏฺฐาสปทฏฺฐาเนฯ อนุคฺคณฺหาติ นามาติ อภินฺนํ อสํกิลิฏฺฐํ กตฺวา อนุคฺคณฺหาติ นามฯ ขารปริสฺสาวเนติ รชกานํ อูสขาราทิขารปริสฺสาวนปเฏฯ หายตีติ สีลาทินา ปริหายติฯ เสฏฺฐํ ปุคฺคลนฺติ สีลาทิคุเณหิ เสฏฺฐํ อุตฺตริตรํ อุตฺตมํ ปุคฺคลํฯ

เสวิตพฺพสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ชิคุจฺฉิตพฺพสุตฺตวณฺณนา

[27] สตฺตเม อพฺภุคฺคจฺฉตีติ เอตฺถ อภิ-สทฺทาเปกฺขาย ‘‘น’’นฺติ สามิอตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘อสฺสา’’ติ ‘‘ตํ โข ปน ภวนฺต’’นฺติอาทีสุ วิยฯ ปาปโก กิตฺติสทฺโทติ ลามกภาเวน กเถตพฺพสทฺโทฯ คูถกูโป วิย ทุสฺสีลฺยนฺติ เอเตน ทุสฺสีลสฺส คูถสทิสตฺตเมว ทสฺเสติฯ วจนนฺติ อนิฏฺฐวจนํฯ ปุริมนเยเนวาติ ‘‘คูถกูโป วิย ทุสฺสีลฺย’’นฺติอาทินา ปุพฺเพ วุตฺตนเยนฯ สุจิมิตฺโตติ สีลาจารสุทฺธิยา สุจิมิตฺโตฯ สห อยนฺติ ปวตฺตนฺตีติ สหายาติ อาห ‘‘สหคามิโน’’ติฯ

ชิคุจฺฉิตพฺพสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. คูถภาณีสุตฺตวณฺณนา

[28] อฏฺฐเม คูถภาณีติ คูถสทิสวจนตฺตา คูถภาณีฯ ยถา หิ คูถํ นาม มหาชนสฺส อนิฏฺฐํ โหติ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ อนิฏฺฐํ โหติฯ ทุคฺคนฺธกถนฺติ กิเลสาสุจิสํกิลิฏฺฐตาย คูถํ วิย ทุคฺคนฺธวายนกถํฯ ปุปฺผภาณีติ สุปุปฺผสทิสวจนตฺตา ปุปฺผภาณี ฯ ยถา หิ ผุลฺลานิ วสฺสิกานิ วา อธิมุตฺติกานิ วา มหาชนสฺส อิฏฺฐานิ กนฺตานิ โหนฺติ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ อิฏฺฐํ โหติ กนฺตํฯ ปุปฺผานิ วิยาติ จมฺปกสุมนาทิสุคนฺธปุปฺผานิ วิยฯ สุคนฺธกถนฺติ สุจิคนฺธวายนกถํ กิเลสทุคฺคนฺธาภาวโตฯ มธุภาณีติ เอตฺถ ‘‘มุทุภาณี’’ติปิ ปฐนฺติฯ อุภยตฺถาปิ หิ มธุรวจโนติ อตฺโถฯ ยถา หิ จตุมธุรํ นาม มธุรํ ปณีตํ, เอวเมว อิมสฺส ปุคฺคลสฺส วจนํ เทวมนุสฺสานํ มธุรํ โหติฯ มธุรกถนฺติ กณฺณสุขตาย เปมนียตาย จ สทฺทโต อตฺถโต จ มธุรสภาวกถํฯ อตฺตเหตุ วาติ อตฺตโน วา หตฺถปาทาทิจฺเฉทนหรณเหตุฯ ปรเหตุ วาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ เตนาห ‘‘อตฺตโน วา’’ติอาทิฯ

‘‘เนลงฺโคติ โข, ภนฺเต, สีลานเมตํ อธิวจน’’นฺติ สุตฺเต (สํ. นิ. 4.347) อาคตตฺตา วุตฺตํ ‘‘เอตฺถ วุตฺตสีลํ วิยา’’ติฯ ปูเรติ คุณานํ ปาริปูริยํฯ สุกุมาราติ อผรุสตาย มุทุกา โกมลาฯ ปุรสฺสาติ เอตฺถ ปุร-สทฺโท ตนฺนิวาสิวาจโก ทฏฺฐพฺโพ ‘‘คาโม อาคโต’’ติอาทีสุ วิยฯ เตนาห ‘‘นครวาสีน’’นฺติฯ มนํ อปฺปายติ วฑฺเฒตีติ มนาปาฯ เตนาห ‘‘จิตฺตวุทฺธิกรา’’ติฯ

คูถภาณีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. อนฺธสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม อนฺโธติอาทีสุ ปาฬิปเทสุ ปฐโม ทิฏฺฐธมฺมิกโภคสํหรณปญฺญาจกฺขุโน จ สมฺปรายิกตฺถสาธนปญฺญาจกฺขุโน จ อภาวา ‘‘อนฺโธ’’ติ วุจฺจติ ทุติโยปิ, ตติโย ปน ทฺวินฺนมฺปิ ภาวา ‘‘ทฺวิจกฺขู’’ติ วุจฺจติฯ ปญฺญาจกฺขูติ อายโกสลฺลภูตา ปญฺญาจกฺขุฯ เตนาห ‘‘ผาติํ กเรยฺยา’’ติฯ อธมุตฺตเมติ อธเม เจว อุตฺตเม จฯ ปฏิปกฺขวเสนาติ ปฏิปกฺขสฺส อตฺถิตาวเสนฯ สุกฺกสปฺปฏิภาคาติ สุกฺกธมฺเมหิ ปหายเกหิ สปฺปฏิภาคาติ ชาเนยฺยฯ กณฺหสปฺปฏิภาคาติ กณฺหธมฺเมหิ ปหาตพฺเพหิ สปฺปฏิภาคาติ ชาเนยฺยฯ

ตถาชาติกาติ ยาทิเสหิ สปุตฺตทารปริชนสญาติมิตฺตพนฺธวคฺคํ อตฺตานํ สุเขติ ปีเณติ, ตาทิสา โภคาปิ น สนฺติฯ ปุญฺญานิ จ น กโรตีติ สมณพฺราหฺมณกปณทฺธิกยาจกานํ สนฺตปฺปนวเสน ปุญฺญานิ น กโรติฯ อุภยตฺถาติ อุภยสฺมิํ โลเก, อุภยสฺมิํ วา อตฺเถติ วิคฺคโหติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิธโลเก’’ติอาทิมาหฯ อุภเยนาติ วุตฺตมตฺถํ โยเชตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ