ฐเปตฺวาติ หตฺถคตํ กิญฺจิ ฐเปนฺโต วิย กมฺมฏฺฐานํ สติสมฺปชญฺญวเสน ฐเปตฺวา กมฺมฏฺฐานเมว มนสิกโรนฺโต นิทฺทํ โอกฺกมติ, ฌานสมาปนฺโน วิย ยถาปริจฺฉินฺเนเนว กาเลน ปพุชฺฌมาโน กมฺมฏฺฐานํ ฐปิตฏฺฐาเน คณฺหนฺโตเยว ปพุชฺฌติ นามฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ตสฺมา…เป.… นาม โหตี’’ติฯ มูลกมฺมฏฺฐาเนติ อาทิโต ปฏฺฐาย ปริหริยมานกมฺมฏฺฐาเนฯ ปริคฺคหกมฺมฏฺฐานวเสนาติ สยนํ อุปคจฺฉนฺเตน ปริคฺคหมานกมฺมฏฺฐานมนสิการวเสนฯ โส ปน ธาตุมนสิการวเสน อิจฺฉิตพฺโพติ ทสฺเสตุํ ‘‘อยํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

อปณฺณกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อตฺตพฺยาพาธสุตฺตวณฺณนา

[17] สตฺตเม พฺยาพาธนํ ทุกฺขาปนนฺติ อาห ‘‘อตฺตพฺยาพาธายาติ อตฺตทุกฺขายา’’ติฯ มคฺคผลจิตฺตุปฺปาทาปิ กายสุจริตาทิสงฺคโห เอวาติ อาห ‘‘อวาริตาเนวา’’ติฯ

อตฺตพฺยาพาธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เทวโลกสุตฺตวณฺณนา

[18] อฏฺฐเม อิตีติ ปทสนฺธิพฺยญฺชนสิลิฏฺฐตาติ ปุริมปทานํ ปจฺฉิมปเทหิ อตฺถโต สหิตตาย พฺยญฺชนานํ วากฺยานํ สิลิฏฺฐตาย ทีปเน นิปาโตฯ

เทวโลกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปฐมปาปณิกสุตฺตวณฺณนา

[19] นวเม อุคฺฆาเฏตฺวาติ อาสนทฺวารญฺเจว ภณฺฑปสิพฺพเก จ วิวริตฺวาฯ นาธิฏฺฐาตีติ ตํตํกยวิกฺกเย อตฺตนา โวโยคํ นาปชฺชติฯ ทิวากาเลติ มชฺฌนฺหิกสมเยฯ อสฺสามิโก โหติ ตีสุปิ กาเลสุ ลทฺธพฺพลาภสฺส อลภนโตฯ อปติวาตาพาธํ รตฺติฏฺฐานํฯ ฉายุทกสมฺปนฺนํ ทิวาฏฺฐานํฯ วิปสฺสนาปิ วฏฺฏติ วิปสฺสนากมฺมิโกเยวฯ เตนปิ หิ นวธา อินฺทฺริยานํ ติกฺขตฺตํ อาปาเทนฺเตน สมาธินิมิตฺตํ คเหตพฺพํ, วิปสฺสนานิมิตฺตํ สมาหิตาการสลฺลกฺขณายฯ

ปฐมปาปณิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทุติยปาปณิกสุตฺตวณฺณนา

[20] ทสเม วิสิฏฺฐธุโรติ วิสิฏฺฐธุรสมฺปคฺคาโห วีริยสมฺปนฺโนฯ ญาณวีริยายตฺตา หิ อตฺถสิทฺธิโยฯ เตนาห ‘‘อุตฺตมธุโร’’ติอาทิฯ วิกฺกายิกภณฺฑนฺติ วิกฺกเยตพฺพภณฺฑํฯ นิกฺขิตฺตธเนนาติ นิทหิตฺวา ฐปิตธนวเสนฯ วฬญฺชนกวเสนาติ ทิวเส ทิวเส ทานูปโภควเสน วฬญฺชิตพฺพธนวเสนฯ อุปโภคปริโภคภณฺเฑนาติ อุปโภคปริโภคูปกรเณนฯ นิปตนฺตีติ นิปาเตนฺติ, อตฺตโน ธนคฺคเหน นิปาตวุตฺติเก กโรนฺติฯ เตนาห ‘‘นิมนฺเตนฺตี’’ติฯ

ญาณถาเมนาติ ญาณสฺส ถิรภาเวนฯ ญาณปรกฺกเมนาติ ญาณสหิเตน วีริเยนฯ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถเภทญฺหิ เยน สุเตน อิชฺฌติ, ตํ สุตํ นามฯ อุกฺกฏฺฐนิทฺเทเสน ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกนิกาย…เป.… พหุสฺสุตา’’ติ อาหฯ อาคโตติ สุปฺปวตฺติภาเวน สฺวาคโตฯ เตนาห ‘‘ปคุโณ ปวตฺติโต’’ติฯ อภิธมฺเม อาคตา กุสลาทิกฺขนฺธาทิเภทภินฺนา ธมฺมา สุตฺตนฺตปิฏเกปิ โอตรนฺตีติ ‘‘ธมฺมธราติ สุตฺตนฺตปิฏกธรา’’อิจฺเจว วุตฺตํฯ น หิ อาภิธมฺมิกภาเวน วินา นิปฺปริยายโต สุตฺตนฺตปิฏกญฺญุตา สมฺภวติฯ ทฺเวมาติกาธราติ ภิกฺขุภิกฺขุนิมาติกาวเสน ทฺเวมาติกาธราติ วทนฺติ, ‘‘วินยาภิธมฺมมาติกาธรา’’ติ ยุตฺตํฯ ปริปุจฺฉตีติ สพฺพภาเคน ปุจฺฉิตพฺพํ ปุจฺฉติฯ เตนาห ‘‘อตฺถานตฺถํ การณาการณํ ปุจฺฉตี’’ติฯ ปริคฺคณฺหาตีติ วิจาเรติฯ

น เอวํ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ เอวํ เทสนานุกฺกเมน อตฺโถ น คเหตพฺโพฯ อญฺโญ หิ เทสนากฺกโม เวเนยฺยชฺฌาสยวเสน ปวตฺตนโต, อญฺโญ ปฏิปตฺติกฺกโมฯ เหฏฺฐิเมน วา ปริจฺเฉโทติ สีลสมาธิปญฺญาสงฺขาเตสุ ตีสุ ภาเคสุ กตฺถจิ เหฏฺฐิมนเยน เทสนาย ปริจฺเฉทํ เวทิตพฺพํ สีเลน, กตฺถจิ อุปริเมน ภาเคน ปญฺญาย, กตฺถจิ ทฺวีหิปิ ภาเคหิ สีลปญฺญาวเสนฯ อิธ ปน สุตฺเต อุปริเมน ภาเคน ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพติ วตฺวา ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิมาหฯ