3. ตปนียสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย ตปนียาติ เอตฺถ กตฺตุอตฺเถ อนีย-สทฺโทติ อาห ‘‘ตปนฺตีติ ตปนียา’’ติฯ ตปนฺตีติ วิพาเธนฺติ, วิเหเฐนฺตีติ อตฺโถฯ ตปนํ วา ทุกฺขํ, ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ตสฺส อุปฺปาทเนน เจว อนุพลปฺปทาเนน จ หิตาติ ตปนียาฯ อถ วา ตปนฺติ เตนาติ ตปนํ, อนุตาโป, วิปฺปฏิสาโรติ อตฺโถฯ ตสฺส เหตุภาวโต หิตาติ ตปนียาฯ อนุโสจตีติ วิปฺปฏิสารี หุตฺวา กตากตํ อนุคมฺม โสจติฯ โสจนญฺหิ กตตฺตา จ โหติ อกตตฺตา จฯ ตถา เจว ปาฬิยํ วิภตฺตํฯ นนฺทยกฺขาทีนํ วตฺถูนิ ปากฏานีติ ตานิ อทสฺเสตฺวา ทฺเวภาติกวตฺถุํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เต กิรา’’ติ อาทิมาหฯ ตตฺถ เตติ ทฺเว ภาตโรฯ ปุน กิํ มคฺคสีติ ปุน กิํ อิจฺฉสิฯ

ตปนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา

[5] ปญฺจเม อิมญฺหิ ธมฺมทฺวยนฺติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อสนฺตุฏฺฐิตา, ปธานสฺมิํ อโนสกฺกนสงฺขาตํ ธมฺมทฺวยํฯ อิมินาติ ‘‘อสนฺตุฏฺฐิตา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติ วจเนนฯ อิมํ ทีเปตีติ ‘‘ยาว โส อุปฺปชฺชติ, น ตาวาหํ สนฺตุฏฺโฐ อโหสิ’’นฺติ เอตํ ปริยนฺตํ กตฺวา วกฺขมานตฺถํ ทีเปติฯ ปธานสฺมินฺติ วีริยารมฺเภฯ อิมมตฺถนฺติ ‘‘ปธานสฺมิญฺจา’’ติอาทินา วุตฺตมตฺถํฯ วีริยปฺปวาเห วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตทสฺส อตฺถีติ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, ตสฺส ภาโว อปฺปฏิวานิตา, อโนสกฺกนาติ อาห ‘‘อปฺปฏิวานิตาติ อปฺปฏิกฺกมนา อโนสกฺกนา’’ติฯ ตตฺถ อโนสกฺกนาติ อปฺปฏินิวตฺติฯ

อาคมนียปฏิปทาติ สมถวิปสฺสนาสงฺขาตา ปุพฺพภาคปฏิปตฺติฯ สา หิ อาคจฺฉนฺติ วิเสสมธิคจฺฉนฺติ เอตาย, อาคจฺฉติ วา วิเสสาธิคโม เอตายาติ อาคมนียา, สา เอว ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทาติ อาคมนียปฏิปทาฯ อปฺปฏิวานปธานนฺติ โอสกฺกนารหิตปฺปธานํ, อนฺตรา อโนสกฺกิตฺวา กตวีริยนฺติ อตฺโถฯ

อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. สํโยชนสุตฺตวณฺณนา

[6] ฉฏฺเฐ สํโยชนานํ หิตา ปจฺจยภาเวนาติ สํโยชนิยา, เตภูมกา ธมฺมาฯ เตนาห ‘‘ทสนฺนํ สํโยชนาน’’นฺติอาทิฯ สํโยชนิเย ธมฺเม อสฺสาทโต อนุปสฺสติ สีเลนาติ อสฺสาทานุปสฺสี, ตสฺส ภาโว อสฺสาทานุปสฺสิตาฯ นิพฺพิทานุปสฺสิตาติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อุกฺกณฺฐนวเสนาติ สํโยชนิเยสุ เตภูมกธมฺเมสุ นิพฺพินฺทนวเสนฯ ชนนํ ชาติ, ขนฺธานํ ปาตุภาโวติ อาห ‘‘ชาติยาติ ขนฺธนิพฺพตฺติโต’’ติ, ขนฺธานํ ตตฺถ ตตฺถ ภเว อปราปรํ นิพฺพตฺติโตติ อตฺโถฯ ขนฺธปริปาโก เอกภวปริยาปนฺนานํ ขนฺธานํ ปุราณภาโวฯ เอกภวปริยาปนฺนชีวิตินฺทฺริยปฺปพนฺธวิจฺเฉทวเสน ขนฺธานํ เภโท อิธ มรณนฺติ อาห ‘‘มรเณนาติ ขนฺธเภทโต’’ติฯ อนฺโตนิชฺฌานํ จิตฺตสนฺตาโปฯ ปริเทโว นาม ญาติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺฐสฺส วาจาวิปฺปลาโปฯ โส จ โสกสมุฏฺฐาโนติ อาห ‘‘ตนฺนิสฺสิตลาลปฺปิตลกฺขเณหิ ปริเทเวหี’’ติฯ ลาลปฺปิตํ วาจาวิปฺปลาโป, โส จ อตฺถโต สทฺโทเยวฯ

ทุกฺขนฺติ อิธ กายิกํ ทุกฺขํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘กายปฏิปีฬนทุกฺเขหี’’ติฯ มโนวิฆาตโทมนสฺเสหีติ มนโส วิฆาตกเรหิ โทมนสฺเสหิฯ พฺยาปาทสมฺปโยเคน มนโส วิหนนรสญฺหิ โทมนสฺสํฯ ภุโส อายาโส อุปายาโส ยถา ‘‘ภุสมาทานํ อุปาทาน’’นฺติ, โส จ อตฺถโต ญาติพฺยสนาทีหิ ผุฏฺฐสฺส อธิมตฺตเจโตทุกฺขปฺปภาวิโต โทโสเยวฯ กายจิตฺตานญฺหิ อายาสนวเสน โทสสฺเสว ปวตฺติอากาโร อุปายาโสติ วุจฺจติ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺโนฯ ตํ จุทฺทสหิ อกุสลเจตสิเกหิ อญฺโญ เอโก เจตสิกธมฺโมติ เอเกฯ ยํ วิสาโทติ จ วทนฺติฯ

สํโยชนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. กณฺหสุตฺตวณฺณนา

[7] สตฺตเม ยถา ‘‘กณฺหา คาวี’’ติอาทีสุ กาฬวณฺเณน สมนฺนาคตา ‘‘กณฺหา’’ติ วุจฺจติ, น เอวํ กาฬวณฺณตาย ธมฺมา ‘‘กณฺหา’’ติ วุจฺจนฺติ, อถ โข กณฺหาภิชาตินิพฺพตฺติเหตุโต อปฺปภสฺสรภาวกรณโต วา ‘‘กณฺหา’’ติ วุจฺจนฺตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น กาฬวณฺณตายา’’ติอาทิมาหฯ กณฺหตายาติ กณฺหาภิชาติตายฯ กณฺหาภิชาตีติ จ อปายา วุจฺจนฺติ มนุสฺเสสุ จ โทภคฺคิยํฯ สรเสนาติ สภาเวนฯ น หิรียติ น ลชฺชตีติ อหิริโก, ปุคฺคโล, จิตฺตํ, ตํ สมฺปยุตฺตธมฺมสมุทาโย วาฯ ตสฺส ภาโว อหิริกฺกนฺติ วตฺตพฺเพ เอกสฺส ก-การสฺส โลปํ กตฺวา อหิริกนฺติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อหิริกนฺติ อหิริกภาโว’’ติฯ น โอตฺตปฺปตีติ อโนตฺตาปี, ปุคฺคโล, ยถาวุตฺตธมฺมสมุทาโย วา, ตสฺส ภาโว อโนตฺตปฺปนฺติ อาห ‘‘อโนตฺตาปิภาโว’’ติฯ

กณฺหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ