6. สาฬฺหสุตฺตวณฺณนา

[196] ฉฏฺเฐ กายทฬฺหิพหุลตํ ตปตีติ ตโป, อตฺตกิลมถานุโยควเสน ปวตฺตํ วีริยํฯ เตน กายทฬฺหิพหุลตานิมิตฺตสฺส ปาปสฺส ชิคุจฺฉนํ วิรชฺชนํ ตโปชิคุจฺฉาติ อาห ‘‘ทุกฺกรการิกสงฺขาเตนา’’ติอาทิฯ ตโปชิคุจฺฉวาทาติอาทีสุ ตโปชิคุจฺฉํ วทนฺติ, มนสาปิ ตเมว สารโต คเหตฺวา วิจรนฺติ, กาเยนปิ ตเมว อลฺลีนา นานปฺปการํ อตฺตกิลมถานุโยคมนุยุตฺตา วิหรนฺตีติ อตฺโถฯ อปริสุทฺธกายสมาจาราติ อปริสุทฺเธน ปาณาติปาตาทินา กายสมาจาเรน สมนฺนาคตาฯ อปริสุทฺธวจีสมาจาราติ อปริสุทฺเธน มุสาวาทาทินา วจีสมาจาเรน สมนฺนาคตาฯ อปริสุทฺธมโนสมาจาราติ อปริสุทฺเธน อภิชฺฌาทินา มโนสมาจาเรน สมนฺนาคตาฯ กามํ อกุสลกายสมาจารวจีสมาจารปฺปวตฺติกาเลปิ อภิชฺฌาทโย ปวตฺตนฺติเยว, ตทา ปน เต เจตนาปกฺขิกา วา อพฺโพหาริกา วาติ, มโนสมาจารวาเร เอว อภิชฺฌาทิวเสน โยชนา กตาฯ อถ วา ทฺวารนฺตเร ปวตฺตานํ ปาณาติปาตาทีนํ วจีสมาจาราทิภาวาภาโว วิย ทฺวารนฺตเร ปวตฺตานมฺปิ อภิชฺฌาทีนํ กายสมาจาราทิภาโว อสิทฺโธ, มโนสมาจารภาโว เอว ปน สิทฺโธติ กตฺวา มโนสมาจารวาเร เอว อภิชฺฌาทโย อุทฺธฏาฯ ตถา หิ วุตฺตํ –

‘‘ทฺวาเร จรนฺติ กมฺมานิ, น ทฺวารา ทฺวารจาริโน;

ตสฺมา ทฺวาเรหิ กมฺมานิ, อญฺญมญฺญํ ววตฺถิตา’’ติฯ (ธ. ส. อฏฺฐ. 1 กามาวจรกุสลทฺวารกถา);

อปริสุทฺธาชีวาติ อปริสุทฺเธน เวชฺชกมฺมทูตกมฺมวฑฺฒิโยคาทินา เอกวีสติอเนสนาเภเทน อาชีเวน สมนฺนาคตาฯ อิทญฺจ สาสเน ปพฺพชิตานํเยว วเสน วุตฺตํ, ‘‘เยปิ เต สมณพฺราหฺมณา’’ติ ปน วจนโต พาหิรกวเสน คหฏฺฐวเสน จ โยชนา เวทิตพฺพาฯ คหฏฺฐานมฺปิ หิ ชาติธมฺมกุลธมฺมเทสธมฺมวิโลมนวเสน อญฺญถาปิ มิจฺฉาชีโว ลพฺภเตวฯ

ญาณทสฺสนายาติ เอตฺถ ญาณทสฺสนนฺติ มคฺคญาณมฺปิ วุจฺจติ ผลญาณมฺปิ สพฺพญฺญุตญฺญาณมฺปิ ปจฺจเวกฺขณญาณมฺปิ วิปสฺสนาญาณมฺปิฯ ‘‘กิํ นุ โข, อาวุโส, ญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี’’ติ (ม. นิ. 1.257) หิ เอตฺถ มคฺคญาณํ ‘‘ญาณทสฺสน’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘อยมญฺโญ อุตฺตริมนุสฺสธมฺโม อลมริยญาณทสฺสนวิเสโส อธิคโต ผาสุวิหาโร’’ติ (ม. นิ. 1.328) เอตฺถ ผลญาณํฯ ‘‘ภควโตปิ โข ญาณํ อุทปาทิ สตฺตาหกาลกโต อาฬาโร กาลาโม’’ติ (มหาว. 10) เอตฺถ สพฺพญฺญุตญฺญาณํฯ ‘‘ญาณญฺจ ปน เม ทสฺสนํ อุทปาทิ, อกุปฺปา เม วิมุตฺติ, อยมนฺติมา ชาตี’’ติ (สํ. นิ. 5.1081; มหาว. 16; ปฏิ. ม. 2.30) เอตฺถ ปจฺจเวกฺขณญาณํฯ ‘‘ญาณทสฺสนาย จิตฺตํ อภินีหรตี’’ติ (ที. นิ. 1.234-235) เอตฺถ วิปสฺสนาญาณํฯ