10. มหาปเทสสุตฺตวณฺณนา

[180] ทสเม มหาโอกาเสติ มหนฺเต โอกาเส มหนฺตานิ ธมฺมสฺส ปติฏฺฐาปนฏฺฐานานิฯ เยสุ ปติฏฺฐาปิโต ธมฺโม นิจฺฉียติ อสนฺเทหโตฯ กานิ ปน ตานิ? อาคมนวิสิฏฺฐานิ สุตฺโตตรณาทีนิฯ ทุติยวิกปฺเป อปทิสียนฺตีติ อปเทสา, มหนฺตา อปเทสา เอเตสนฺติ มหาปเทสาฯ ‘‘สมฺมุขา เมตํ, อาวุโส, ภควโต สุต’’นฺติอาทินา เกนจิ อาภตสฺส ธมฺโมติ วินิจฺฉยเน การณํฯ กิํ ปน ตนฺติ? ตสฺส ยถาภตสฺส สุตฺโตตรณาทิ เอวฯ ยทิ เอวํ กถํ จตฺตาโรติ? ยสฺมา ธมฺมสฺส ทฺเว สมฺปทาโย สตฺถา สาวโก จฯ เตสุ สาวกา สงฺฆคณปุคฺคลวเสน ติวิธาฯ เอวมิมมฺหา มยายํ ธมฺโม ปฏิคฺคหิโตติ อปทิสิตพฺพานํ เภเทน จตฺตาโรฯ เตนาห ‘‘สมฺมุขา เมตํ, อาวุโส, ภควโต สุต’’นฺติอาทิฯ ตถา จ วุตฺตํ เนตฺติยํ (เนตฺติ. 4.18) ‘‘จตฺตาโร มหาปเทสา พุทฺธาปเทโส, สงฺฆาปเทโส, คณาปเทโส, ปุคฺคลาปเทโสฯ อิเม จตฺตาโร มหาปเทสา’’ติฯ พุทฺโธ อปเทโส เอตสฺสาติ พุทฺธาปเทโสฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ เตนาห ‘‘พุทฺธาทโย…เป.… มหาการณานี’’ติฯ

เนว อภินนฺทิตพฺพนฺติ น สมฺปฏิจฺฉิตพฺพํ, คนฺถสฺส สมฺปฏิจฺฉนํ นาม สวนนฺติ อาห ‘‘น โสตพฺพ’’นฺติฯ ปทพฺยญฺชนานีติ ปทานิ จ พฺยญฺชนานิ จ, อตฺถปทานิ พฺยญฺชนปทานิ จาติ อตฺโถฯ ปชฺชติ อตฺโถ เอเตหีติ ปทานิ, อกฺขราทีนิ พฺยญฺชนปทานิฯ ปชฺชิตพฺพโต ปทานิ, สงฺกาสนาทีนิ อตฺถปทานิฯ ‘‘อฏฺฐกถายํ ปทสงฺขาตานิ พฺยญฺชนานีติ พฺยญฺชนปทาเนว วุตฺตานี’’ติ เกจิฯ อตฺถํ พฺยญฺเชนฺตีติ พฺยญฺชนานิ, พฺยญฺชนปทานิฯ เตหิ พฺยญฺชิตพฺพโต พฺยญฺชนานิ, อตฺถปทานีติ อุภยสงฺคหโตฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ เตนาภตสุตฺตสฺส อิมสฺมิํ ปเทเสฯ ปาฬิ วุตฺตาติ เกวโล ปาฬิธมฺโม วุตฺโตฯ อตฺโถ วุตฺโตติ ปาฬิยา อตฺโถ วุตฺโต นิทฺทิฏฺโฐฯ อนุสนฺธิ กถิโตติ ยถารทฺธเทสนาย อุปริเทสนาย จ อนุสนฺธานํ กถิตํ, สมฺพนฺโธ กถิโตฯ ปุพฺพาปรํ กถิตนฺติ ปุพฺเพน ปรํ อวิรุชฺฌนญฺเจว วิเสสฏฺฐานญฺจ กถิตํ ปกาสิตํฯ เอวํ ปาฬิธมฺมาทีนิ สมฺมเทว สลฺลกฺเขตฺวา คหณํ สาธุกํ อุคฺคหณนฺติ อาห ‘‘สุฏฺฐุ คเหตฺวา’’ติฯ สุตฺเต โอตาเรตพฺพานีติ ญาเณน สุตฺเต โอคาเหตฺวา ตาเรตพฺพานิฯ ตํ ปน โอคาเหตฺวา ตรณํ ตตฺถ โอตรณํ อนุปฺปเวสนํ โหตีติ วุตฺตํ ‘‘โอตริตพฺพานี’’ติฯ สํสนฺเทตฺวา ทสฺสนํ สนฺทสฺสนนฺติ อาห ‘‘วินเย สํสนฺเทตพฺพานี’’ติฯ

‘‘กิํ ปน ตํ สุตฺตํ, โก วา วินโย’’ติ วิจารณายํ อาจริยานํ มติเภทมุเขน ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘เอตฺถ จา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วินโยติ วิภงฺคปาฐมาหฯ โส หิ มาติกาสญฺญิตสฺส สุตฺตสฺส อตฺเถ สูจนโต ‘‘สุตฺต’’นฺติ วตฺตพฺพตํ อรหติฯ วิวิธนยตฺตา วิสิฏฺฐนยตฺตา จ วินโย, ขนฺธกปาโฐฯ เอวนฺติ เอวํ สุตฺตวินเยสุ ปริคฺคยฺหมาเนสุ วินยปิฏกมฺปิ น ปริยาทิยติ ปริวารปาฬิยา อสงฺคหิตตฺตาฯ สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ วา สุตฺตํ อตฺถสูจนาทิอตฺถสมฺภวโตฯ เอวมฺปีติ สุตฺตนฺตาภิธมฺมปิฏกานิ สุตฺตํ, วินยปิฏกํ วินโยติ เอวํ สุตฺตวินยวิภาเค วุจฺจมาเนปิฯ

น ตาว ปริยาทิยนฺตีติ น ตาว อนวเสสโต ปริคฺคยฺหนฺติ ฯ กสฺมาติ เจติ อาห ‘‘อสุตฺตนามกญฺหี’’ติอาทิฯ ยสฺมา สุตฺตนฺติ อิมํ นามํ อนาโรเปตฺวา สงฺคีตํ ชาตกาทิพุทฺธวจนํ อตฺถิ, ตสฺมา วุตฺตนเยน ตีณิ ปิฏกานิ น ปริยาทิยนฺตีติฯ สุตฺตนิปาตอุทานอิติวุตฺตกานิ ทีฆนิกายาทโย วิย สุตฺตนฺติ นามํ อาโรเปตฺวา อสงฺคีตานีติ อธิปฺปาเยเนตฺถ ชาตกาทีหิ สทฺธิํ ตานิปิ คหิตานิฯ พุทฺธวํสจริยาปิฏกานํ ปเนตฺถ อคฺคหเณ การณํ มคฺคิตพฺพํ, กิํ วา เอเตน มคฺคเนนฯ สพฺโพปายํ วณฺณนานโย เถรวาททสฺสนมุเขน ปฏิกฺขิตฺโต เอวาติฯ

กิํ อตฺถีติ อสุตฺตนามกํ พุทฺธวจนํ นตฺถิเยวาติ ทสฺเสติฯ ตํ สพฺพํ ปฏิกฺขิปิตฺวาติ ‘‘สุตฺตนฺติ วินโย’’ติอาทินา วุตฺตสํวณฺณนายํ ‘‘นายมตฺโถ อิธาธิปฺเปโต’’ติ ปฏิเสเธตฺวาฯ วิเนติ เอเตน กิเลเสติ วินโย, กิเลสวินยนูปาโย, โส เอว การณนฺติ อาห ‘‘วินโย ปน การณ’’นฺติฯ

ธมฺเมติ ปริยตฺติธมฺเมฯ สราคายาติ สราคภาวาย กามราคภวราคปริพฺรูหนายฯ สํโยคายาติ ภวสํโยชนายฯ สอุปาทานายาติ จตุรูปาทานูปสํหิตตายฯ มหิจฺฉตายาติ มหิจฺฉภาวายฯ อสนฺตุฏฺฐิยาติ อสนฺตุฏฺฐภาวายฯ โกสชฺชายาติ กุสีตภาวายฯ สงฺคณิกายาติ กิเลสสงฺคณิกวิหารายฯ อาจยายาติ ติวิธวฏฺฏาจยายฯ วิราคายาติ สกลวฏฺฏโต วิรชฺชนตฺถายฯ วิสํโยคายาติ กามราคาทีหิ วิสํยุชฺชนตฺถายฯ อนุปาทานายาติ สพฺพสฺสปิ กมฺมภวสฺส อคฺคหณายฯ อปฺปิจฺฉตายาติ ปจฺจยปฺปิจฺฉตาทิวเสน สพฺพโส อิจฺฉาย อปคมายฯ สนฺตุฏฺฐิยาติ ทฺวาทสวิธสนฺตุฏฺฐภาวายฯ วีริยารมฺภายาติ กายิกสฺส เจว เจตสิกสฺส จ วีริยสฺส ปคฺคณฺหนตฺถายฯ วิเวกายาติ ปวิวิตฺตภาวาย กามวิเวกาทิตทงฺควิเวกาทิวิเวกสิทฺธิยาฯ อปจยายาติ สพฺพสฺสปิ วฏฺฏสฺส อปจยนาย, นิพฺพานายาติ อตฺโถฯ เอวํ โย ปริยตฺติธมฺโม อุคฺคหณธารณปริปุจฺฉามนสิการวเสน โยนิโส ปฏิปชฺชนฺตสฺส สราคาทิภาวปริวชฺชนสฺส การณํ หุตฺวา วิราคาทิภาวาย สํวตฺตติ, เอกํสโต เอโส ธมฺโม, เอโส วินโย สมฺมเทว อปายาทีสุ อปตนวเสน ธารณโต กิเลสานํ วินยนโต จฯ สตฺถุ สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส โอวาทานุรูปปฺปวตฺติภาวโต เอตํ สตฺถุสาสนนฺติ จ ชาเนยฺยาสีติ อตฺโถฯ

จตุสจฺจตฺถสูจนํ สุตฺตนฺติ อาห ‘‘สุตฺเตติ เตปิฏเก พุทฺธวจเน’’ติฯ เตปิฏกญฺหิ พุทฺธวจนํ สจฺจวินิมุตฺตํ นตฺถิฯ ราคาทิวินยการณํ ยถา เตน สุตฺตปเทน ปกาสิตนฺติ อาห ‘‘วินเยติ เอตสฺมิํ ราคาทิวินยการเณ’’ติฯ สุตฺเต โอตรณญฺเจตฺถ เตปิฏกพุทฺธวจนปริยาปนฺนตาวเสเนว เวทิตพฺพํ, น อญฺญถาติ อาห ‘‘สุตฺตปฺปฏิปาฏิยา กตฺถจิ อนาคนฺตฺวา’’ติฯ ฉลฺลิํ อุฏฺฐเปตฺวาติ อโรคสฺส มหโต รุกฺขสฺส ติฏฺฐโต อุปกฺกเมน ฉลฺลิกาย สกลิกาย ปปฏิกาย วา อุฏฺฐาปนํ วิย อโรคสฺส สาสนธมฺมสฺส ติฏฺฐโต พฺยญฺชนมตฺเตน ตปฺปริยาปนฺนํ วิย หุตฺวา ฉลฺลิสทิสํ ปุพฺพาปรวิรุทฺธตาทิโทสํ อุฏฺฐเปตฺวา ปริทีเปตฺวาฯ ตาทิสานิ ปน เอกํสโต คุฬฺหเวสฺสนฺตราทิปริยาปนฺนานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘คุฬฺหเวสฺสนฺตร…เป.… ปญฺญายนฺตีติ อตฺโถ’’ติฯ ราคาทิวินเยติ ราคาทิวินยนตฺเถน อตทาการตาย อปญฺญายมานานิ ฉฑฺเฑตพฺพานิ จชิตพฺพานิ น คเหตพฺพานิฯ สพฺพตฺถาติ สพฺพวาเรสุฯ

มหาปเทสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สญฺเจตนิยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(19) 4. พฺราหฺมณวคฺโค

1-3. โยธาชีวสุตฺตาทิวณฺณนา

[181-183] จตุตฺถสฺส ปฐมาทีนิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ