10. ยุคนทฺธสุตฺตวณฺณนา

[170] ทสเม สมถปุพฺพงฺคมํ วิปสฺสนํ ภาเวตีติ อิทํ สมถยานิกสฺส วเสน วุตฺตํฯ โส หิ ปฐมํ อุปจารสมาธิํ วา อปฺปนาสมาธิํ วา อุปฺปาเทติ, อยํ สมโถฯ โส ตญฺจ ตํสมฺปยุตฺเต จ ธมฺเม อนิจฺจาทีหิ วิปสฺสติ, อยํ วิปสฺสนา, อิติ ปฐมํ สมโถ, ปจฺฉา วิปสฺสนาฯ เตน วุจฺจติ ‘‘สมถปุพฺพงฺคมํ วิปสฺสนํ ภาเวตี’’ติฯ วิปสฺสนาปุพฺพงฺคมํ สมถํ ภาเวตีติ อิทํ ปน วิปสฺสนายานิกสฺส วเสน วุตฺตํฯ โส ตํ วุตฺตปฺปการํ สมถํ อสมฺปาเทตฺวา ปญฺจุปาทานกฺขนฺเธ อนิจฺจาทีหิ วิปสฺสติฯ ปฐโม โลกุตฺตรมคฺโค นิพฺพตฺตตีติ โสตาปตฺติมคฺคํ สนฺธาย วทติ, โลกิยมคฺควเสเนว วา อิมิสฺสา ปาฬิยา อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ กถํ? มคฺโค สญฺชายติ, ปุพฺพภาคิโย โลกิยมคฺโค อุปฺปชฺชติฯ อาเสวติ นิพฺพิทานุปสฺสนาวเสนฯ ภาเวติ มุจฺจิตุกมฺยตาวเสนฯ พหุลีกโรติ ปฏิสงฺขานุปสฺสนาวเสนฯ อาเสวติ วา ภยตุปฏฺฐานาทิญาณวเสนฯ ภาเวติ มุจฺจิตุกมฺยตาทิญาณวเสนฯ พหุลีกโรติ วุฏฺฐานคามินิวิปสฺสนาวเสนฯ สํโยชนานิ ปหียนฺติฯ อนุสยา พฺยนฺตี โหนฺตีติ มคฺคปฺปฏิปาฏิยา ปหียนฺติ พฺยนฺตี โหนฺติฯ

ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานสนฺติ โอภาสาทีสุ อริยธมฺโมติ ปวตฺตํ อุทฺธจฺจํ วิกฺเขโป ธมฺมุทฺธจฺจํ , เตน ธมฺมุทฺธจฺเจน วิปสฺสนาวีถิโต อุคฺคมเนน วิรูปํ คหิตํ ปวตฺติยมานํ ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานสํฯ วุตฺตญฺเหตํ –

‘‘ธมฺมุทฺธจฺจวิคฺคหิตมานสํ โหติ, อนิจฺจโต มนสิ กโรติ, โอภาโส อุปฺปชฺชติ, โอภาโส ธมฺโมติ โอภาสํ อาวชฺชติ, ตโต วิกฺเขโป อุทฺธจฺจํ, เตน อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตมานโส อนิจฺจโต อุปฏฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ทุกฺขโต…เป.… อนตฺตโต อุปฏฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ

ตถา อนิจฺจโต มนสิกโรโต ญาณํ อุปฺปชฺชติ…เป.… ปีติ ปสฺสทฺธิ สุขํ อธิโมกฺโข ปคฺคโห อุปฏฺฐานํ อุเปกฺขา นิกนฺติ อุปฺปชฺชติ, นิกนฺติ ธมฺโมติ นิกนฺติํ อาวชฺชติ, ตโต วิกฺเขโป อุทฺธจฺจํ, เตน อุทฺธจฺเจน วิคฺคหิตมานโส อนิจฺจโต อุปฏฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาติฯ ทุกฺขโต…เป.… อนตฺตโต อุปฏฺฐานํ ยถาภูตํ นปฺปชานาตี’’ติ (ปฏิ. ม. 2.6)ฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ยุคนทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฏิปทาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(18) 3. สญฺเจตนิยวคฺโค

1. เจตนาสุตฺตวณฺณนา

[171] ตติยสฺส ปฐเม กายสญฺเจตนาเหตูติ กายกมฺมนิมิตฺตํ, กายิกสฺส กมฺมสฺส กฏตฺตา อุปจิตตฺตาติ อตฺโถฯ เอส นโย เสสสญฺเจตนาทฺวเยปิฯ อุทฺธจฺจสหคตเจตนา ปวตฺติวิปากํ เทติเยวาติ ‘‘วีสติวิธา’’ติ วุตฺตํฯ ตถา วจีสญฺเจตนา มโนสญฺเจตนาติ เอตฺถ กามาวจรกุสลากุสลวเสน วีสติ เจตนา ลพฺภนฺติฯ อิทํ ตถา-สทฺเทน อุปสํหรติฯ อปิเจตฺถ นว มหคฺคตเจตนาปิ ลพฺภนฺตีติ อิมินา นวหิ รูปารูปกุสลเจตนาหิ สทฺธิํ มโนทฺวาเร เอกูนติํสาติ ตีสุ ทฺวาเรสุ เอกูนสตฺตติ เจตนา โหนฺตีติ ทสฺเสติฯ อวิชฺชาปจฺจยาวาติ อิทํ ตาปิ เจตนา อวิชฺชาปจฺจยาว โหนฺตีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ยถาวุตฺตา หิ เอกูนสตฺตติ เจตนา กุสลาปิ อวิชฺชาปจฺจยา โหนฺติ, ปเคว อิตรา อปฺปหีนาวิชฺชสฺเสว อุปฺปชฺชนโต ปหีนาวิชฺชสฺส อนุปฺปชฺชนโตฯ