เมนู

(17) 2. ปฏิปทาวคฺโค

1. สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา

[161] ทุติยสฺส ปฐเม ทุกฺขาปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญาติอาทีสุ ปาฬิยา อาคตนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ ตถา หิ –

‘‘ตตฺถ กตมา ทุกฺขปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปญฺญา? กิจฺเฉน กสิเรน สมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺส ทนฺธํ ตํ ฐานํ อภิชานนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ, อยํ วุจฺจติ ทุกฺขปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปญฺญาฯ ตตฺถ กตมา ทุกฺขปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ปญฺญา? กิจฺเฉน กสิเรน สมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺส ขิปฺปํ ตํ ฐานํ อภิชานนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ, อยํ วุจฺจติ ทุกฺขปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ปญฺญาฯ ตตฺถ กตมา สุขปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปญฺญา? อกิจฺเฉน อกสิเรน สมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺส ทนฺธํ ตํ ฐานํ อภิชานนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ, อยํ วุจฺจติ สุขปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา ปญฺญาฯ ตตฺถ กตมา สุขปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ปญฺญา? อกิจฺเฉน อกสิเรน สมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺส ขิปฺปํ ตํ ฐานํ อภิชานนฺตสฺส ยา อุปฺปชฺชติ ปญฺญา ปชานนา…เป.… สมฺมาทิฏฺฐิ, อยํ วุจฺจติ สุขปฏิปทา ขิปฺปาภิญฺญา ปญฺญา’’ติ (วิภ. 801) – อยเมตฺถ ปาฬิฯ

ตตฺถ กิจฺเฉน กสิเรน สมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ ปุพฺพภาเค อาคมนกาเล กิจฺเฉน กสิเรน ทุกฺเขน สสงฺขาเรน สปฺปโยเคน กิเลเส วิกฺขมฺเภตฺวา โลกุตฺตรสมาธิํ อุปฺปาเทนฺตสฺสฯ ทนฺธํ ตํ ฐานํ อภิชานนฺตสฺสาติ วิกฺขมฺภิเตสุ กิเลเสสุ วิปสฺสนาปริวาเส จิรํ วสิตฺวา ตํ โลกุตฺตรสมาธิสงฺขาตํ ฐานํ ทนฺธํ สณิกํ อภิชานนฺตสฺส ปฏิวิชฺฌนฺตสฺส, ปาปุณนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ

อยํ วุจฺจตีติ ยา เอสา เอวํ อุปฺปชฺชติ, อยํ กิเลสวิกฺขมฺภนปฺปฏิปทาย ทุกฺขตฺตา, วิปสฺสนาปริวาสปญฺญาย จ ทนฺธตฺตา มคฺคกาเล เอกจิตฺตกฺขเณ อุปฺปนฺนาปิ ปญฺญา อาคมนวเสน ‘‘ทุกฺขปฏิปทา ทนฺธาภิญฺญา นามา’’ติ วุจฺจติฯ อุปริ ตีสุ ปเทสุปิ อิมินา นเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

สํขิตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา

[162] ทุติเย อกตาภินิเวโสติ อกตาธิกาโรฯ รูปานํ ลกฺขณาทีหิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา คหณํ รูปปริคฺคโหฯ ตีสุ อทฺธาสุ กิลมตีติ ปุพฺพนฺเต อปรนฺเต ปุพฺพนฺตาปรนฺเตติ เอวํ ตีสุ ปเทเสสุ กิลมติฯ ปญฺจสุ ญาเณสูติ รูปปริคฺคหาทีสุ ปญฺจสุ ญาเณสุฯ นวสุ วิปสฺสนาญาเณสูติ อุทยพฺพยาทินววิปสฺสนาญาเณสุฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

วิตฺถารสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อสุภสุตฺตวณฺณนา

[163] ตติเย ‘‘ยถา เอตํ, ตถา อิท’’นฺติ อิมินา นเยนาติ เอเตน –

‘‘ยถา อิทํ ตถา เอตํ, ยถา เอตํ ตถา อิทํ;

อชฺฌตฺตญฺจ พหิทฺธา จ, กาเย ฉนฺทํ วิราชเย’’ติฯ (สุ. นิ. 205); –

อิมํ เทสนานยํ สงฺคณฺหาติฯ ตสฺสตฺโถ – ยถา อิทํ สวิญฺญาณกาสุภํ อายุอุสฺมาวิญฺญาณานํ อนปคมา จรติ ติฏฺฐติ นิสีทติ สยติ, ตถา เอตํ เอตรหิ สุสาเน สยิตํ อวิญฺญาณกมฺปิ ปุพฺเพ เตสํ ธมฺมานํ อนปคมา อโหสิฯ ยถา จ เอตํ เอตรหิ มตสรีรํ เตสํ ธมฺมานํ อปคมา น จรติ น ติฏฺฐติ น นิสีทติ น เสยฺยํ กปฺเปติ, ตถา อิทํ สวิญฺญาณกมฺปิ เตสํ ธมฺมานํ อปคมา ภวิสฺสติฯ ยถา จ อิทํ สวิญฺญาณกํ เนตรหิ สุสาเน มตํ เสติ น อุทฺธุมาตกาทิภาวมุปคตํ, ตถา เอตํ เอตรหิ มตสรีรมฺปิ ปุพฺเพ อโหสิฯ