7. อหิราชสุตฺตวณฺณนา

[67] สตฺตเม ทฏฺฐวิสาเนวาติ อวธารเณน ทิฏฺฐวิสาทโย นิวตฺเตติฯ กฏฺฐมุขาทโย หิ จตฺตาโร อาสีวิสา ทฏฺฐวิโส, ทิฏฺฐวิโส, ผุฏฺฐวิโส, วาตวิโสติ ปจฺเจกํ จตุพฺพิธา โหนฺตีติ วิสเวควิการวเสน โสฬส วุตฺตาฯ เตสุ ทฏฺฐวิสานํเยว อิธ คหณํ, น อิตเรสนฺติ ทสฺเสติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

อหิราชสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. เทวทตฺตสุตฺตวณฺณนา

[68] อฏฺฐเม กาเล สมฺปตฺเตติ คพฺภสฺส ปริปากคตตฺตา วิชายนกาเล สมฺปตฺเตฯ โปตกนฺติ อสฺสตริยา ปุตฺตํฯ ‘‘ผลํ เว กทลิํ หนฺตี’’ติอาทิคาถาย กุกฺกุชเกเนว ปตฺตวฏฺฏิปสวสฺส อุจฺฉินฺนตฺตา ผลุปฺปตฺติ กทลิยา ปราภวาย โหตีติ อาห ‘‘ผลํ เว กทลิํ หนฺตี’’ติฯ กุกฺกุชกํ นาม กทลิยา ปุปฺผนาฬํฯ ตถา ผลปากปริโยสานตฺตา โอสธีนํ ‘‘ผลํ เวฬุํ นฬ’’นฺติ วุตฺตํฯ อยํ ปเนตฺถ ปิณฺฑตฺโถ – ยถา อตฺตโน ผลํ กทลิเวฬุนเฬ วินาเสติ, คพฺโภ จ อสฺสตริํ, เอวํ อตฺตโน กมฺมภูโต สกฺกาโร อสปฺปุริสํ วินาเสตีติฯ

เทวทตฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปธานสุตฺตวณฺณนา

[69] นวเม ปทหติ เอเตหีติ ปธานานิฯ อุตฺตมวีริยานิ เสฏฺฐวีริยานิ วิสิฏฺฐสฺส อตฺถสฺส สาธนโตฯ กิเลสานํ สํวรตฺถายาติ ยถา อภิชฺฌาทโย น อุปฺปชฺชนฺติ, เอวํ สติยา อุปฏฺฐาเนน กิเลสานํ สํวรณตฺถายฯ ปชหนตฺถายาติ กามวิตกฺกาทีนํ วิโนทนตฺถายฯ ปธานนฺติ ตสฺเสว ปชหนสฺส สาธนวเสน ปวตฺตวีริยํฯ กุสลานํ ธมฺมานํ พฺรูหนตฺถายาติ โพชฺฌงฺคสงฺขาตานํ กุสลธมฺมานํ วฑฺฒนตฺถายฯ ปธานนฺติ ตสฺเสว วฑฺฒนสฺส สาธนวเสน ปวตฺตวีริยํฯ

ปธานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา

[70] ทสเม วิสมนฺติ ภาวนปุํสกเมตํฯ เตนาห ‘‘วิสมา หุตฺวา’’ติฯ อสมเยนาติ อกาเลฯ ภุมฺมตฺเถ เหตํ กรณวจนํฯ ปกฏฺฐํ ปธานํ อญฺชสํ เอเตสนฺติ ปญฺชสา, อญฺชสํ ปคตา ปฏิปนฺนาติ วา ปญฺชสา, ปกติมคฺคคามิโนฯ น ปญฺชสา อปญฺชสา, อมคฺคปฺปฏิปนฺนาฯ เต ปน ยสฺมา มคฺคโต อปคตา นาม โหนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘มคฺคโต อปคตา’’ติอาทิฯ

คาถาสุ ปน เอวเมตฺถ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ คุนฺนํ เจ ตรมานานนฺติ คาวีสุ มโหฆํ ตรนฺตีสุฯ ชิมฺหํ คจฺฉติ ปุงฺคโวติ ยทิ ยูถปติ อุสโภ กุฏิลํ คจฺฉติฯ สพฺพา ตา ชิมฺหํ คจฺฉนฺตีติ สพฺพา ตา คาวิโย กุฏิลเมว คจฺฉนฺติฯ กสฺมา? เนตฺเต ชิมฺหํ คเต สติ ตสฺส กุฏิลคตตฺตาฯ โส หิ ตาสํ ปจฺจยิโก อุปทฺทวหโร จฯ เอวเมวนฺติ ยถา เจตํ, เอวเมว โย มนุสฺเสสุ ปธานสมฺมโต, ยทิ โส อธมฺมจารี สิยา, เย ตสฺส อนุชีวิโน, สพฺเพปิ อธมฺมิกา โหนฺติฯ สามิสมฺปทา หิ ปกติสมฺปทํ สมฺปาเทติฯ ยสฺมา เอตเทวํ, ตสฺมา สพฺพํ รฏฺฐํ ทุกฺขํ เสติ, ราชา เจ โหติ อธมฺมิโกฯ

อธมฺมิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปตฺตกมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

(8) 3. อปณฺณกวคฺโค

1-2. ปธานสุตฺตาทิวณฺณนา

[71-72] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม ยวติ เตน ผลํ มิสฺสิตํ วิย โหตีติ โยนิ, เอกนฺติกํ การณํฯ อสฺสาติ ยถาวุตฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ ปริปุณฺณนฺติ อวิกลํ อนวเสสํฯ อาสเว เขเปตีติ อาสวกฺขโย, อคฺคมคฺโคฯ อิธ ปน อรหตฺตผลํ อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘อรหตฺตตฺถายา’’ติฯ ทุติยํ อุตฺตานเมวฯ

ปธานสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ