(7) 2. ปตฺตกมฺมวคฺโค

1-4. ปตฺตกมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[61-64] ทุติยสฺส ปฐเม เย อนิฏฺฐา น โหนฺติ, เต อิฏฺฐาติ อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘อนิฏฺฐปฏิกฺเขเปน อิฏฺฐา’’ติฯ อิฏฺฐาติ จ ปริยิฏฺฐา วา โหตุ มา วา, อิฏฺฐารมฺมณภูตาติ อตฺโถฯ คเวสิตมฺปิ หิ อิฏฺฐนฺติ วุจฺจติ, ตํ อิธ นาธิปฺเปตํฯ มเนติ มนสฺมิํฯ กนฺตาติ วา กมนียา, กาเมตพฺพาติ อตฺโถฯ มนํ อปฺปายนฺตีติ อิฏฺฐภาเวน มนํ วฑฺเฒนฺติฯ กมฺมสาธโน อิธ โภค-สทฺโทติ อาห ‘‘โภคาติ ภุญฺชิตพฺพา’’ติอาทิฯ ธมฺมูปฆาตํ กตฺวา กุสลธมฺมํ วิโนเทตฺวาฯ อุปนิชฺฌายียนฺตีติ อุปชฺฌายาติ อาห ‘‘สุขทุกฺเขสุ อุปนิชฺฌายิตพฺพตฺตา’’ติ, สุขทุกฺเขสุ อุปฺปนฺเนสุ อนุสฺสริตพฺพตฺตาติ อตฺโถฯ สนฺทิฏฺฐสมฺภตฺเตหีติ เอตฺถ ตตฺถ ตตฺถ สงฺคมฺม ทิฏฺฐมตฺตา นาติทฬฺหมิตฺตา สนฺทิฏฺฐา, สุฏฺฐุ ภตฺตา สิเนหวนฺโต ทฬฺหมิตฺตา สมฺภตฺตาฯ

วิสมโลภนฺติ พลวโลภํฯ สุขิตนฺติ สญฺชาตสุขํฯ ปีณิตนฺติ ธาตํ สุหิตํฯ ตถาภูโต ปน ยสฺมา พลสมฺปนฺโน โหติ, ตสฺมา ‘‘พลสมฺปนฺนํ กโรตี’’ติ วุตฺตํฯ

โสภเน กายิกวาจสิกกมฺเม รโตติ สูรโต อุการสฺส ทีฆํ กตฺวา, ตสฺส ภาโว โสรจฺจํ, กายิกวาจสิโก อวีติกฺกโมฯ โส ปน อตฺถโต สุสีลภาโวติ อาห ‘‘ขนฺติโสรจฺเจ นิวิฏฺฐาติ อธิวาสนกฺขนฺติยญฺจ สุสีลตาย จ นิวิฏฺฐา’’ติฯ เอกมตฺตานนฺติ เอกํ จิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ราคาทีนญฺหิ ปุพฺพภาคิยํ ทมนาทิ ปจฺเจกํ อิจฺฉิตพฺพํ, น มคฺคกฺขเณ วิย เอกชฺฌํ ปฏิสงฺขานมุเขน ปชหนโตฯ เอกมตฺตานนฺติ วา วิเวกวเสน เอกํ เอกากินํ อตฺตานํฯ เตเนวาห ‘‘เอกํ อตฺตโนว อตฺตภาว’’นฺติอาทิฯ อุปรูปริภูมีสูติ ฉกามสคฺคสงฺขาตาสุ อุปรูปริกามภูมีสุฯ กมฺมสฺส ผลํ อคฺคํ นามฯ ตํ ปเนตฺถ อุจฺจคามีติ อาห ‘‘อุทฺธมคฺคมสฺสา’’ติฯ สุวคฺเค นิยุตฺตา, สุวคฺคปฺปโยชนาติ วา โสวคฺคิกาฯ ทสนฺนํ วิเสสานนฺติ ทิพฺพอายุวณฺณยสสุขอาธิปเตยฺยานญฺเจว อิฏฺฐรูปาทีนญฺจ ผลวิเสสานํฯ วณฺณคฺคหเณน เจตฺถ สโก อตฺตภาววณฺโณ คหิโต, รูปคฺคหเณน พหิทฺธา รูปารมฺมณํฯ ทุติยตติยจตุตฺถานิ อุตฺตานตฺถาเนวฯ

ปตฺตกมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. รูปสุตฺตวณฺณนา

[65] ปญฺจเม ปมิโนติ อุฬารตาทิวิเสสํ เอเตนาติ ปมาณํ, รุปกาโย ปมาณํ เอตสฺสาติ รูปปฺปมาโณฯ ตโต เอว รูเป ปสนฺโนติ รูปปฺปสนฺโนฯ โฆโสติ เจตฺถ ถุติโฆโสฯ ลูขนฺติ ปจฺจยลูขตาฯ ธมฺมาติ สีลาทโย คุณธมฺมา อธิปฺเปตาฯ อิเมสํ ปน จตุนฺนํ ปุคฺคลานํ นานากรณํ ปาฬิยํเยว อาคตํฯ วุตฺตญฺเหตํ –