เมนู

2. ปธานสุตฺตวณฺณนา

[2] ทุติเย อุภโตพฺยูฬฺหสงฺคามปฺปเวสนสทิสนฺติ ยุทฺธตฺถาย อุภโตราสิกตจตุรงฺคินิเสนามชฺฌปฺปเวสนสทิสํฯ ทานญฺจ ยุทฺธญฺจ สมานมาหูติ เอตฺถ กถํ ปนีทมุภยํ สมานํ? ชีวิตวินาสภีรุโก หิ ยุชฺฌิตุํ น สกฺโกติ, โภคกฺขยภีรุโก ทานํ ทาตุํ น สกฺโกติฯ ‘‘ชีวิตญฺจ รกฺขิสฺสามิ, ยุชฺฌิสฺสามี’’ติ หิ วทนฺโต น ยุชฺฌติ, ชีวิเต ปน อาลยํ วิสฺสชฺเชตฺวา ‘‘หตฺถปาทาทิจฺเฉโท วา โหตุ มรณํ วา, คณฺหิสฺสาเมตํ อิสฺสริย’’นฺติ อุสฺสหนฺโตว ยุชฺฌติ ฯ ‘‘โภเค จ รกฺขิสฺสามิ, ทานญฺจ ทสฺสามี’’ติ วทนฺโตปิ น ททาติ, โภเคสุ ปน อาลยํ ปิสฺสชฺเชตฺวา ‘‘มหาทานํ ทสฺสามี’’ติ อุสฺสหนฺโตว เทติฯ เอวํ ทานญฺจ ยุทฺธญฺจ สมํ โหติฯ กิญฺจ ภิยฺโย – อปฺปาปิ สนฺตา พหุเก ชินนฺติ, ยถา จ ยุทฺเธ อปฺปกาปิ วีรปุริสา พหุเก ภีรุปุริเส ชินนฺติ, เอวํ สทฺธาทิสมฺปนฺโน อปฺปกมฺปิ ทานํ ททนฺโต พหุวิธํ โลภโทสอิสฺสามจฺฉริยทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาทิเภทํ ตปฺปฏิปกฺขํ อภิภวติ, พหุญฺจ ทานวิปากํ อธิคจฺฉติฯ เอวมฺปิ ทานญฺจ ยุทฺธญฺจ สมานํฯ เตนาห ‘‘อปฺปมฺปิ เจ สทฺทหาโน ททาติ, เตเนว โส โหติ สุขี ปรตฺถา’’ติฯ

อคารสฺส หิตํ กสิโครกฺขาทิ อคาริยํ, ตํ นตฺถิ เอตฺถาติ อนคาริยํ, ปพฺพชฺชาติ อาห ‘‘อคารสฺส…เป.… อนคาริยํ ปพฺพชฺช’’นฺติฯ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺคตฺถายาติ เอตฺถ จตฺตาโร อุปธี – กามุปธิ, ขนฺธุปธิ, กิเลสุปธิ, อภิสงฺขารุปธีติฯ กามาปิ หิ ‘‘ยํ ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท’’ติ (อ. นิ. 9.34) เอวํ วุตฺตสฺส สุขสฺส, ตทสฺสาทนิมิตฺตสฺส วา ทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต อุปธียติ เอตฺถ สุขนฺติ อิมินา วจนตฺเถน ‘‘อุปธี’’ติ วุจฺจนฺติฯ ขนฺธาปิ ขนฺธมูลกสฺส ทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, กิเลสาปิ อปายทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต, อภิสงฺขาราปิ ภวทุกฺขสฺส อธิฏฺฐานภาวโต ‘‘อุปธี’’ติ วุจฺจนฺติฯ สพฺเพสํ อุปธีนํ ปฏินิสฺสคฺโค ปหานํ เอตฺถาติ สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺคํ, นิพฺพานํฯ เตนาห ‘‘สพฺเพสํ ขนฺธูปธิ…เป.… นิพฺพานสฺส อตฺถายา’’ติฯ

ปธานสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตปนียสุตฺตวณฺณนา

[3] ตติเย ตปนียาติ เอตฺถ กตฺตุอตฺเถ อนีย-สทฺโทติ อาห ‘‘ตปนฺตีติ ตปนียา’’ติฯ ตปนฺตีติ วิพาเธนฺติ, วิเหเฐนฺตีติ อตฺโถฯ ตปนํ วา ทุกฺขํ, ทิฏฺเฐ เจว ธมฺเม อภิสมฺปรายญฺจ ตสฺส อุปฺปาทเนน เจว อนุพลปฺปทาเนน จ หิตาติ ตปนียาฯ อถ วา ตปนฺติ เตนาติ ตปนํ, อนุตาโป, วิปฺปฏิสาโรติ อตฺโถฯ ตสฺส เหตุภาวโต หิตาติ ตปนียาฯ อนุโสจตีติ วิปฺปฏิสารี หุตฺวา กตากตํ อนุคมฺม โสจติฯ โสจนญฺหิ กตตฺตา จ โหติ อกตตฺตา จฯ ตถา เจว ปาฬิยํ วิภตฺตํฯ นนฺทยกฺขาทีนํ วตฺถูนิ ปากฏานีติ ตานิ อทสฺเสตฺวา ทฺเวภาติกวตฺถุํ ทสฺเสนฺโต ‘‘เต กิรา’’ติ อาทิมาหฯ ตตฺถ เตติ ทฺเว ภาตโรฯ ปุน กิํ มคฺคสีติ ปุน กิํ อิจฺฉสิฯ

ตปนียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา

[5] ปญฺจเม อิมญฺหิ ธมฺมทฺวยนฺติ กุสเลสุ ธมฺเมสุ อสนฺตุฏฺฐิตา, ปธานสฺมิํ อโนสกฺกนสงฺขาตํ ธมฺมทฺวยํฯ อิมินาติ ‘‘อสนฺตุฏฺฐิตา กุสเลสุ ธมฺเมสู’’ติ วจเนนฯ อิมํ ทีเปตีติ ‘‘ยาว โส อุปฺปชฺชติ, น ตาวาหํ สนฺตุฏฺโฐ อโหสิ’’นฺติ เอตํ ปริยนฺตํ กตฺวา วกฺขมานตฺถํ ทีเปติฯ ปธานสฺมินฺติ วีริยารมฺเภฯ อิมมตฺถนฺติ ‘‘ปธานสฺมิญฺจา’’ติอาทินา วุตฺตมตฺถํฯ วีริยปฺปวาเห วตฺตมาเน อนฺตรา เอว ปฏิคมนํ นิวตฺตนํ ปฏิวานํ, ตทสฺส อตฺถีติ ปฏิวานี, น ปฏิวานี อปฺปฏิวานี, ตสฺส ภาโว อปฺปฏิวานิตา, อโนสกฺกนาติ อาห ‘‘อปฺปฏิวานิตาติ อปฺปฏิกฺกมนา อโนสกฺกนา’’ติฯ ตตฺถ อโนสกฺกนาติ อปฺปฏินิวตฺติฯ

อาคมนียปฏิปทาติ สมถวิปสฺสนาสงฺขาตา ปุพฺพภาคปฏิปตฺติฯ สา หิ อาคจฺฉนฺติ วิเสสมธิคจฺฉนฺติ เอตาย, อาคจฺฉติ วา วิเสสาธิคโม เอตายาติ อาคมนียา, สา เอว ปฏิปชฺชิตพฺพโต ปฏิปทาติ อาคมนียปฏิปทาฯ อปฺปฏิวานปธานนฺติ โอสกฺกนารหิตปฺปธานํ, อนฺตรา อโนสกฺกิตฺวา กตวีริยนฺติ อตฺโถฯ

อุปญฺญาตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ