9. อุชฺชยสุตฺตวณฺณนา

[39] นวเม อนุกุลยญฺญนฺติ อนุกุลํ กุลานุกฺกมํ อุปาทาย ทาตพฺพทานํฯ เตนาห ‘‘อมฺหากํ…เป.… กุลานุกุลวเสน ยชิตพฺพ’’นฺติฯ วํสปรมฺปราย ปจฺฉา ทุคฺคตปุริเสหิ ปทาตพฺพทานํฯ เอวรูปํ กุลํ สีลวนฺเต อุทฺทิสฺส นิพทฺธทานํ, ตสฺมิํ กุเล ทลิทฺทานิปิ น อุปจฺฉินฺทนฺติฯ ตตฺริทํ วตฺถุ – อนาถปิณฺฑิกสฺส ฆเร ปญฺจ สลากภตฺตสตานิ ทียิํสุฯ ทนฺตมยสลากานํ ปญฺจสตานิ อเหสุํฯ อถ ตํ กุลํ อนุกฺกเมน ทาลิทฺทิเยน อภิภูตํฯ เอกา ตสฺมิํ กุเล ทาริกา เอกสลากโต อุทฺธํ ทาตุํ นาสกฺขิฯ สาปิ ปจฺฉา สาตวาหนํ รฏฺฐํ คนฺตฺวา ขลํ โสเธตฺวา ลทฺธธญฺเญน ตํ สลากํ อทาสิฯ เอโก เถโร รญฺโญ อาโรเจสิฯ ราชา ตํ อาเนตฺวา อคฺคมเหสิฏฺฐาเน ฐเปสิฯ สา ตโต ปฏฺฐาย ปุน ปญฺจปิ สลากสตานิ ปวตฺเตสิฯ

อสฺสเมธนฺติอาทีสุ โปราณกราชกาเล กิร สสฺสเมธํ, ปุริสเมธํ, สมฺมาปาสํ, วาจาเปยฺยนฺติ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อเหสุํ, เยหิ ราชาโน โลกํ สงฺคณฺหิํสุฯ ตตฺถ นิปฺผนฺนสสฺสโต ทสมภาคคฺคหณํ สสฺสเมธํ นาม, สสฺสสมฺปาทเน เมธาวิตาติ อตฺโถฯ มหาโยธานํ ฉมาสิกภตฺตเวตนานุปฺปทานํ ปุริสเมธํ นาม, ปุริสสงฺคณฺหเน เมธาวิตาติ อตฺโถฯ ทลิทฺทมนุสฺสานํ หตฺเถ เลขํ คเหตฺวา ตีณิ วสฺสานิ วินา วฑฺฒิยา สหสฺสทฺวิสหสฺสมตฺตธนานุปฺปทานํ สมฺมาปาสํ นามฯ ตญฺหิ สมฺมา มนุสฺเส ปาเสติ หทเย พนฺธิตฺวา วิย ฐเปติ, ตสฺมา สมฺมาปาสนฺติ วุจฺจติฯ ‘‘ตาต, มาตุลา’’ติอาทินา ปน สณฺหวาจาภณนํ วาจาเปยฺยํ นาม, เปยฺยวชฺชํ ปิยวจนตาติ อตฺโถฯ เอวํ จตูหิ วตฺถูหิ สงฺคหิตํ รฏฺฐํ อิทฺธญฺเจว โหติ ผีตญฺจ ปหูตอนฺนปานํ เขมํ นิรพฺพุทํ, มนุสฺสา มุทา โมทนา อุเร ปุตฺเต นจฺเจนฺตา อปารุตฆรทฺวารา วิหรนฺติฯ อิทํ ฆรทฺวาเรสุ อคฺคฬานํ อภาวโต นิรคฺคฬนฺติ วุจฺจติฯ อยํ โปราณิกา ปเวณีฯ อปรภาเค ปน โอกฺกากราชกาเล พฺราหฺมณา อิมานิ จตฺตาริ สงฺคหวตฺถูนิ อิมญฺจ รฏฺฐสมฺปตฺติํ ปริวตฺเตนฺตา อุมฺมูลํ กตฺวา อสฺสเมธํ ปุริสเมธนฺติอาทิเก ปญฺจ ยญฺเญ นาม อกํสุฯ วุตฺตญฺเหตํ ภควตา พฺราหฺมณธมฺมิยสุตฺเต –

‘‘เตสํ อาสิ วิปลฺลาโส, ทิสฺวาน อณุโต อณุํ…เป.…;

เต ตตฺถ มนฺเต คนฺเถตฺวา, โอกฺกากํ ตทุปาคมุ’’นฺติฯ (สุ. นิ. 301-304);

อิทานิ เตหิ ปริวตฺเตตฺวา ฐปิตมตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อสฺสเมธ’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ เมธนฺตีติ วเธนฺติฯ ทฺวีหิ ปริยญฺเญหีติ มหายญฺญสฺส ปุพฺพภาเค ปจฺฉา จ ปวตฺเตตพฺเพหิ ทฺวีหิ ปริวารยญฺเญหิฯ สตฺตนวุติปญฺจปสุสตฆาตภิํสนสฺสาติ สตฺตนวุตาธิกานํ ปญฺจนฺนํ ปสุสตานํ มารเณน เภรวสฺส ปาปภีรุกานํ ภยาวหสฺสฯ ตถา หิ วทนฺติ –

‘‘ฉสตานิ นิยุชฺชนฺติ, ปสูนํ มชฺฌิเม หนิ;

อสฺสเมธสฺส ยญฺญสฺส, อูนานิ ปสูหิ ตีหี’’ติฯ (สํ. นิ. ฏี. 1.1.120);

สมฺมนฺติ ยุคจฺฉิทฺเท ปกฺขิปิตพฺพทณฺฑกํฯ ปาสนฺตีติ ขิปนฺติฯ สํหาริเมหีติ สกเฏหิ วหิตพฺเพหิฯ ปุพฺเพ กิร เอโก ราชา สมฺมาปาสํ ยชนฺโต สรสฺสตินทิตีเร ปถวิยา วิวเร ทินฺเน นิมุคฺโคเยว อโหสิ, อนฺธพาลพฺราหฺมณา คตานุคติคตา ‘‘อยํ ตสฺส สคฺคคมนมคฺโค’’ติ สญฺญาย ตตฺถ สมฺมาปาสยญฺญํ ปฏฺฐเปนฺติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘นิมุคฺโคกาสโต ปภุตี’’ติฯ อยูโป อปฺปกทิวโส ยาโค, สยูโป พหุทิวสํ เนยฺโย สตฺรยาโคติฯ มนฺตปทาภิสงฺขตานํ สปฺปิมธูนํ วาชมิติ สมญฺญาฯ หิรญฺญสุวณฺณโคมหิํสาทิ สตฺตรสกทกฺขิณสฺสฯ สารคพฺภโกฏฺฐาคาราทีสุ นตฺถิ เอตฺถ อคฺคฬนฺติ นิรคฺคโฬฯ ตตฺถ กิร ยญฺเญ อตฺตโน สาปเตยฺยํ อนวเสสโต อนิคูหิตฺวา นิยฺยาตียติฯ

มหารมฺภาติ พหุปสุฆาตกมฺมาฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘วิวิธา ยตฺถ หญฺญเร’’ติ วกฺขมานตฺตา ‘‘มหากิจฺจา มหากรณียา’’ติ ปฐโม อตฺถวิกปฺโป วุตฺโตฯ ทุติโย ปน อตฺถวิกปฺโป ‘‘มหารมฺภาติ ปปญฺจวเสน อเชฬกา’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาเยน ‘‘อปิจา’’ติอาทินา อารทฺโธฯ นิรารมฺภาติ เอตฺถาปิ วุตฺตนเยน อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ นนุ จ ปาณาติปาตาทิอกุสลกมฺมสฺส อปฺปมตฺตกมฺปิ ผลํ นุปลพฺภติ, ตสฺมา ตสฺส นิปฺผลภาวํ อวตฺวา ‘‘น เต โหนฺติ มหปฺผลา’’ติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘นิรวเสสตฺเถ’’ติอาทิฯ อนุคตํ กุลนฺติ อนุกุลํ, กุลานุคตนฺติ อตฺโถฯ

เย นิจฺจภตฺตาทิํ ปุพฺพปุริเสหิ ปฏฺฐปิตํ อปราปรํ อนุปจฺฉินฺทนฺตา มนุสฺสา ททนฺติ, เต อนุกุลํ ยชนฺติ นามฯ เตเนวาห ‘‘เย อญฺเญ อนุกุลํ ยชนฺตี’’ติอาทิฯ

อุชฺชยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. อุทายิสุตฺตวณฺณนา

[40] ทสเม ปาณสมารมฺภรหิตนฺติ ปาณฆาตรหิตํฯ อพฺยาพชฺฌํ สุขํ โลกํ, ปณฺฑิโต อุปปชฺชตีติ กามจฺฉนฺทาทิพฺยาปาทวิรหิตตฺตา อพฺยาพชฺฌํ นิทฺทุกฺขํฯ ปรปีฬาภาเว ปน วตฺตพฺพํ นตฺถิฯ ฌานสมาปตฺติวเสน สุขพหุลตฺตา สุขํ เอกนฺตสุขํ พฺรหฺมโลกํ ฌานปุญฺเญน, อิตรปุญฺเญน ปน ตทญฺญสมฺปตฺติภวสงฺขาตํ สุขํ โลกํ ปณฺฑิโต สปฺปญฺโญ อุเปติฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

อุทายิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จกฺกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ