เมนู

6. โทณสุตฺตวณฺณนา

[36] ฉฏฺเฐ อุกฺกาหิ ธาริยมานาหีติ ทีปิกาหิ ธาริยมานาหิ, ทณฺฑทีปิกาสุ ชาเลตฺวา ธาริยมานาสุ มาปิตตฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ ตญฺหิ นครํ ‘‘มงฺคลทิวเส สุขเณ สุนกฺขตฺตํ มา อติกฺกมี’’ติ รตฺติมฺปิ อุกฺกาสุ ธาริยมานาสุ มาปิตํฯ อุกฺกาสุ ฐาติ อุกฺกฏฺฐา, อุกฺกาสุ วิชฺโชตยนฺตีสุ ฐิตา ปติฏฺฐิตาติ มูลวิภูชาทิปกฺเขเปน (ปาณินิ 3.2.5) สทฺทสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ นิรุตฺตินเยน วา อุกฺกาสุ ฐิตาสุ ฐิตา อาสีติ อุกฺกฏฺฐาฯ อปเร ปน ภณนฺติ ‘‘ภูมิภาคสมฺปตฺติยา มนุสฺสสมฺปตฺติยา อุปกรณสมฺปตฺติยา จ สา นครี อุกฺกฏฺฐคุณโยคโต อุกฺกฏฺฐาติ นามํ ลภตี’’ติฯ เสตพฺยนฺติ ตสฺส นครสฺส นามํฯ ตํ ปน กสฺสปทสพลสฺส ชาตนครนฺติ อาห ‘‘อตีเต กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ชาตนคร’’นฺติฯ

วิชฺชนฺตริกายาติ วิชฺชุนิจฺฉรณกฺขเณฯ อนฺตรโตติ หทเยฯ อนฺตราติ อารมฺภนิพฺพตฺตีนํ เวมชฺเฌฯ อนฺตริกายาติ อนฺตราเฬฯ เอตฺถ จ ‘‘ตทนฺตรํ โก ชาเนยฺย (อ. นิ. 6.44; 10.75), เอเตสํ อนฺตรา กปฺปา คณนโต อสงฺเขฺยยฺยา (พุ. วํ. 28.3), อนฺตรนฺตรา กถํ โอปปาเตตี’’ติ (ม. นิ. 2.426) จ อาทีสุ วิย การณเวมชฺเฌสุ วตฺตมานา อนฺตราสทฺทา เอว อุทาหริตพฺพา สิยุํ, น ปน จิตฺตกฺขณวิวเรสุ วตฺตมานา อนฺตรอนฺตริกสทฺทาฯ อนฺตราสทฺทสฺส หิ อยมตฺถุทฺธาโรติฯ

อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย สิยา – เยสุ อนฺตราสทฺโท วตฺตติ, เตสุ อนฺตรสทฺโทปิ วตฺตตีติ สมานตฺถตฺตา อนฺตราสทฺทตฺเถ วตฺตมาโน อนฺตรสทฺโท อุทาหโฏฯ อนฺตราสทฺโท เอว วา ‘‘ยสฺสนฺตรโต’’ติ เอตฺถ คาถาสุขตฺถํ รสฺสํ กตฺวา วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ อนฺตราสทฺโท เอว ปน อิกสทฺเทน ปทํ วฑฺเฒตฺวา ‘‘อนฺตริกา’’ติ วุตฺโตติ เอวเมตฺถ อุทาหรโณทาหริตพฺพานํ วิโรธาภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ อโยชิยมาเน อุปโยควจนํ น ปาปุณาติ สามิวจนสฺส ปสงฺเค อนฺตราสทฺทโยเคน อุปโยควจนสฺส อิจฺฉิตตฺตาฯ เตเนวาห ‘‘อนฺตราสทฺเทน ปน ยุตฺตตฺตา อุปโยควจนํ กต’’นฺติฯ

สกลชมฺพุทีเป อุปฺปนฺนํ มหากลหํ วูปสเมตฺวาติ ปรินิพฺพุเต ภควติ ธาตูนํ อตฺถาย กุสินารนครํ ปริวาเรตฺวา ฐิเตหิ เสสราชูหิ ‘‘อมฺหากํ ธาตุโย วา เทนฺตุ ยุทฺธํ วา’’ติอาทินา โกสินารเกหิ มลฺเลหิ สทฺธิํ กตํ วิวาทํ วูปสเมตฺวาฯ