4. จกฺกวคฺโค

1. จกฺกสุตฺตวณฺณนา

[31] จตุตฺถสฺส ปฐเม จตฺตาริ จกฺกานีติ เอตฺถ จกฺกํ นาม ทารุจกฺกํ, รตนจกฺกํ, ธมฺมจกฺกํ, อิริยาปถจกฺกํ, สมฺปตฺติจกฺกนฺติ ปญฺจวิธํฯ ตตฺถ ‘‘ยํ ปนิทํ, สมฺม, รถการจกฺกํ ฉหิ มาเสหิ นิฏฺฐิตํ ฉารตฺตูเนหี’’ติ (อ. นิ. 3.15) อิทํ ทารุจกฺกํฯ ‘‘ปิตรา ปวตฺติตํ จกฺกํ อนุวตฺเตตี’’ติ (สํ. นิ. 1.215) อิทํ รตนจกฺกํฯ ‘‘มยา ปวตฺติตํ จกฺก’’นฺติ (สุ. นิ. 562; พุ. วํ. 27.17; ชา. 1.1.104; 1.5.100, 103) อิทํ ธมฺมจกฺกํฯ ‘‘จตุจกฺกํ นวทฺวาร’’นฺติ (สํ. นิ. 1.29, 109) อิทํ อิริยาปถจกฺกํฯ ‘‘จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, จกฺกานิ เยหิ สมนฺนาคตานํ เทวมนุสฺสานํ จตุจกฺกํ ปวตฺตตี’’ติ (อ. นิ. 4.31) อิทํ สมฺปตฺติจกฺกํฯ อิธาปิ เอตเทว อธิปฺเปตนฺติ อาห ‘‘จตฺตาริ สมฺปตฺติจกฺกานิ วตฺตนฺตี’’ติฯ อนุจฺฉวิเก เทเสติ ปุญฺญกิริยาย สมฺมาปฏิปตฺติยา อนุรูปเทเสฯ เสวนํ กาเลน กาลํ อุปสงฺกมนํฯ ภชนํ ภตฺติวเสน ปยิรุปาสนํฯ อตฺตโน สมฺมา ฐปนนฺติ อตฺตโน จิตฺตสนฺตานสฺส โยนิโส ฐปนํฯ สทฺธาทีสุ นิเวสนนฺติ อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ อิทเมว เจตฺถ ปมาณนฺติ อิทเมว ปุพฺเพกตปุญฺญตาสงฺขาตํ สมฺปตฺติจกฺกํ เอว เอเตสุ สมฺปตฺติจกฺเกสุ ปมาณภูตํ อิตเรสํ การณภาวโต ฯ เตนาห ‘‘เยน หี’’ติอาทิฯ โส เอว จ กตปุญฺโญ ปุคฺคโล อตฺตานํ สมฺมา ฐเปติ อกตปุญฺญสฺส ตทภาวโตฯ

จกฺกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สงฺคหสุตฺตวณฺณนา

[32] ทุติเย ตสฺส ทานเมว ทาตพฺพนฺติ ปพฺพชิตสฺส ปพฺพชิตปริกฺขารํ ปตฺตจีวราทิ, คิหิโน คิหิปริกฺขารํ วตฺถาวุธยานสยนาทิ ทาตพฺพํฯ สพฺพนฺติ สพฺพํ อุปการํฯ มกฺเขตฺวา นาเสติ มกฺขิภาเว ฐตฺวาฯ เตเลน วิย มกฺเขตีติ สตโธตเตเลน มกฺเขติ วิยฯ อตฺถวฑฺฒนกถาติ หิตาวหกถาฯ กถาคหณญฺเจตฺถ นิทสฺสนมตฺตํ, ปเรสํ หิตาวโห กายปฺปโยโคปิ อตฺถจริยาฯ อฏฺฐกถายํ ปน วจิปฺปโยควเสเนว อตฺถจริยา วุตฺตาฯ สมานตฺตตาติ สทิสภาโว, สมานฏฺฐาเน ฐปนํ, ตํ ปนสฺส สมานฏฺฐปนํ อตฺตสทิสตากรณมุเขน เอกสมฺโภคตาฯ อตฺตโน สุขุปฺปตฺติยํ ตสฺส จ ทุกฺขุปฺปตฺติยํ เตน ทุกฺเขน อตฺตนา เอกสมฺโภคตาติ อาห ‘‘สมานสุขทุกฺขภาโว’’ติฯ สา จ สมานสุขทุกฺขตา เอกโต นิสชฺชาทินา ปากฏา โหตีติ ทสฺเสนฺโต ‘‘เอกาสเน’’ติอาทิมาหฯ

ตตฺถ ชาติยา หีโน โภเคน อธิโก ทุสฺสงฺคโห โหติฯ น หิ สกฺกา เตน สทฺธิํ เอกปริโภโค กาตุํ ชาติยา หีนตฺตาฯ ตสฺส ตถา อกริยมาเน จ โส กุชฺฌติ โภเคน อธิกตฺตา, ตสฺมา โส ทุสฺสงฺคโหฯ โภเคน หีโน ชาติยา อธิโกปิ ทุสฺสงฺคโห โหติฯ โส หิ ‘‘อหํ ชาติมา’’ติ โภคสมฺปนฺเนน สทฺธิ เอกปริโภคํ อิจฺฉติ, ตสฺมิํ อกริยมาเน กุชฺฌติฯ อุโภหิปิ หีโน สุสงฺคโห โหติฯ น หิ โส อิตเรน สทฺธิํ เอกปริโภคํ อิจฺฉติ ชาติยา หีนภาวโต, น อกริยมาโน กุชฺฌติ โภเคน หีนภาวโตฯ อุโภหิ สทิโสปิ สุสงฺคโหเยวฯ สทิสภาเวเนว อิตเรน สห เอกปริโภคสฺส ปจฺจาสีสาย, อกรเณ จ ตสฺส กุชฺฌนสฺส อภาวโตฯ ภิกฺขุ ทุสฺสีโล ทุสฺสงฺคโห โหติฯ น หิ สกฺกา เตน สทฺธิํ เอกปริโภคํ กาตุํ, อกริยมาเน จ กุชฺฌติฯ สีลวา ปน สุสงฺคโห โหติฯ สีลวา หิ อทียมาเนปิ กิสฺมิญฺจิ อามิเส อกริยมาเนปิ สงฺคเห น กุชฺฌติ, อญฺญํ อตฺตนา สทฺธิํ ปริโภคํ อกโรนฺตมฺปิ น ปาปเกน จิตฺเตน ปสฺสติ เปสลภาวโตฯ ตโต เอว ปริโภโคปิ อเนน สทฺธิํ สุกโร โหติ, ตสฺมา คิหิ เจ, อุโภหิ สทิโสฯ ปพฺพชิโต เจ, สีลวา ปุคฺคโล ฯ เอวํ สมานตฺตตาย สงฺคเหตพฺโพฯ เตเนวาห ‘‘โส สเจ คหฏฺฐสฺส ชาติยา ปพฺพชิตสฺส สีเลน สทิโส โหติ, ตสฺสายํ สมานตฺตตา กาตพฺพา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สงฺคหสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ