เมนู

9. ธมฺมปทสุตฺตวณฺณนา

[29] นวเม ฌานาทิเภโท ธมฺโม ปชฺชติ เอเตนาติ ธมฺมปทํ, อนภิชฺฌาว ธมฺมปทํ อนภิชฺฌาธมฺมปทํ, อนภิชฺฌาปธาโน วา ธมฺมโกฏฺฐาโส อนภิชฺฌาธมฺมปทํฯ เอวํ เสเสสุปิฯ อตฺถโต ปน อนภิชฺฌาธมฺมปทํ นาม อโลโภ วา อโลภสีเสน อธิคตชฺฌานวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพานานิ วาฯ อพฺยาปาโท ธมฺมปทํ นาม เมตฺตา วา เมตฺตาสีเสน อธิคตชฺฌานาทีนิ วาฯ สมฺมาสติธมฺมปทํ นาม สูปฏฺฐิตสฺสติ วา สติสีเสน อธิคตชฺฌานาทีนิ วาฯ สมฺมาสมาธิธมฺมปทํ นาม อฏฺฐสมาปตฺติ วา อฏฺฐสมาปตฺติสีเสน อธิคตชฺฌานวิปสฺสนามคฺคผลนิพฺพานานิ วาฯ ทสอสุภวเสน วา อธิคตชฺฌานาทีนิ อนภิชฺชา ธมฺมปทํฯ จตุพฺรหฺมวิหารวเสน อธิคตานิ อพฺยาปาโท ธมฺมปทํฯ ทสานุสฺสติ อาหาเรปฏิกูลสญฺญาวเสน อธิคตานิ สมฺมาสติธมฺมปทํฯ ทสกสิณอานาปานวเสน อธิคตานิ สมฺมาสมาธิธมฺมปทํฯ อนภิชฺฌาลูติ อนภิชฺฌายนสีโลฯ อภิปุพฺโพ เฌสทฺโท อภิชฺฌายนฏฺโฐฯ เตเนวาห ‘‘นิตฺตณฺโห หุตฺวา’’ติฯ ปกติภาวํ อวิชหนฺเตนาติ ปริสุทฺธภาวํ สภาวสงฺขาตอนวชฺชสงฺขาตํ ปกติภาวํ อวิชหนฺเตนฯ สาวชฺชธมฺมสมุปฺปตฺติยา หิ จิตฺตสฺส อนวชฺชภาโว ชหิโต โหตีติฯ

ธมฺมปทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ปริพฺพาชกสุตฺตวณฺณนา

[30] ทสเม อภิญฺญาตาติ เอทิโส จ เอทิโส จาติ อภิลกฺขณวเสน ญาตาฯ เตนาห ‘‘ญาตา ปากฏา’’ติฯ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ เอตฺถ ปฏิสลฺลานนฺติ เตหิ เตหิ สทฺธิวิหาริกอนฺเตวาสิกอุปาสกาทิสตฺเตหิ เจว รูปารมฺมณาทิสงฺขาเรหิ จ ปฏินิวตฺติตฺวา อปสกฺกิตฺวา สลฺลีนํ นิลียนํ, เอกีภาโว ปวิเวโกติ วุตฺตํ โหติฯ โย ตโต วุฏฺฐิโต, โส ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต นาม โหติฯ ภควา ปน ยสฺมา ปฏิสลฺลานา อุตฺตมโต ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐาสิ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโตติ ผลสมาปตฺติโต วุฏฺฐิโต’’ติฯ วตฺถุกาเมสูติ รูปาทีสุ กิเลสกามสฺส วตฺถุภูเตสุ กาเมสุฯ พหลราคนฺติ ถิรมูลทุมฺโมจนียตาหิ อชฺโฌสาเนน พหลภูตํ กิเลสกามํ สการณาติ เยหิ การเณหิ ปเรสํ วาเท โทสํ ทสฺเสนฺติ, เตหิ การเณหิ สการณาฯ น หิ ลกฺขณยุตฺเตน เหตุนา วินา ปรวาเทสุ โทสํ ทสฺเสตุํ สกฺกาฯ

เอวมาทีติ เอตฺถ อาทิสทฺเทน ‘‘นตฺถิ เหตุ นตฺถิ ปจฺจโย สตฺตานํ สํกิเลสายา’’ติ (ที. นิ. 1.168) เอวมาทิํ สงฺคณฺหาติ, ตสฺมา เอวมาทิวาทิโน เอวํ เหตุปฺปฏิกฺเขปวาทิโนติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ นตฺถิกทิฏฺฐิ วิปากํ ปฏิพาหติ, อกิริยทิฏฺฐิ กมฺมํ ปฏิพาหติ, อเหตุกทิฏฺฐิ อุภยํ ปฏิพาหติฯ ตตฺถ กมฺมํ ปฏิพาหนฺเตน วิปาโก ปฏิพาหิโต โหติ, วิปากํ ปฏิพาหนฺเตนปิ กมฺมํ ปฏิพาหิตํฯ อิติ สพฺเพเปเต อตฺถโต อุภยปฏิพาหกา อเหตุวาทา เจว อกิริยวาทา จ นตฺถิกวาทา จ โหนฺติฯ

โอกฺกนฺตนิยมาติ โอคาฬฺหมิจฺฉตฺตนิยมาฯ สชฺฌายตีติ ตํ ทิฏฺฐิทีปกํ คนฺถํ อุคฺคเหตฺวา ปฐติฯ วีมํสตีติ ตสฺส อตฺถํ วิจาเรติฯ ตสฺสาติอาทิ วีมํสนาการทสฺสนํฯ ตสฺมิํ อารมฺมเณติ ยถาปริกปฺปิตเหตุปจฺจยาภาวาทิเก นตฺถิ เหตูติอาทินยปฺปวตฺตาย ลทฺธิยา อารมฺมเณฯ มิจฺฉาสติ สนฺติฏฺฐตีติ ‘‘นตฺถิ เหตู’’ติอาทิวเสน อนุสฺสวูปลทฺเธ อตฺเถ ตทาการปริวิตกฺกเนหิ สวิคฺคเห วิย สรูปโต จิตฺตสฺส ปจฺจุปฏฺฐิเต จิรกาลปริจเยน เอวเมตนฺติ นิชฺฌานกฺขมภาวูปคมเนน นิชฺฌานกฺขนฺติยา ตถาคหิเต ปุนปฺปุนํ ตเถว อาเสวนฺตสฺส พหุลีกโรนฺตสฺส มิจฺฉาวิตกฺเกน สมานียมานา มิจฺฉาวายาโมปตฺถมฺภิตา อตํสภาวํ ตํสภาวนฺติ คณฺหนฺตี มิจฺฉาสตีติ ลทฺธนามา ตํลทฺธิสหคตา ตณฺหา สนฺติฏฺฐติฯ จิตฺตํ เอกคฺคํ โหตีติ ยถาวุตฺตวิตกฺกาทิปจฺจยลาเภน ตสฺมิํ อารมฺมเณ อวฏฺฐิตตาย อเนกคฺคตํ ปหาย จิตฺตํ เอกคฺคํ อปฺปิตํ วิย โหติ มิจฺฉาสมาธินาฯ โสปิ หิ ปจฺจยวิเสเสน ลทฺธภาวนาพโล กทาจิ สมาธานปฏิรูปกิจฺจกโร โหติเยว ปหรณวิชฺฌนาทีสุ วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ชวนานิ ชวนฺตีติ อเนกกฺขตฺตุํ เตนากาเรน ปุพฺพภาคิเยสุ ชวนวาเรสุ ปวตฺเตสุ สพฺพปจฺฉิเม ชวนวาเร สตฺต ชวนานิ ชวนฺติฯ