4. อุปฺปาทาสุตฺตวณฺณนา

[137] จตุตฺเถ อุปฺปาทา วา ตถาคตานนฺติ ตถาคตานํ อุปฺปาเทปิ เวเนยฺยปุคฺคลานํ มคฺคผลุปฺปตฺติ วิย สงฺขารานํ อนิจฺจาทิสภาโว น ตถาคตุปฺปาทายตฺโต, อถ โข ตถาคตานํ อุปฺปาเทปิ อนุปฺปาเทปิ โหติเมวาติ วุตฺตํ โหติฯ ฐิตาว สา ธาตูติ ฐิโต เอว โส อนิจฺจสภาโว พฺยภิจาราภาวโต น กทาจิ สงฺขารา อนิจฺจา น โหติฯ กามํ อสงฺขตา วิย ธาตุ น นิจฺโจ โส สภาโว, ตถาปิ สพฺพกาลิโกเยวาติ อธิปฺปาโยฯ

อปโร นโย – ฐิตาว สา ธาตูติ ‘‘สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา’’ติ เอสา ธาตุ เอส สภาโว ตถาคตานํ อุปฺปาทโต ปุพฺเพ อุทฺธญฺจ อปฺปฏิวิชฺฌิยมาโน น ตถาคเตหิ อุปฺปาทิโต, อถ โข สพฺพกาลํ สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา, ฐิตาว สา ธาตุ, เกวลํ ปน สยมฺภุญาเณน อภิสมฺพุชฺฌนโต ‘‘อยํ ธมฺโม ตถาคเตน อภิสมฺพุทฺโธ’’ติ ปเวทนโต จ ตถาคโต ธมฺมสฺสามีติ วุจฺจติ อปุพฺพสฺส ตสฺส อุปฺปาทนโตฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ฐิตาว สา ธาตู’’ติฯ

อภิสมฺพุชฺฌตีติ ญาเณน อภิสมฺพุชฺฌติฯ อภิสเมตีติ ญาเณน อภิสมาคจฺฉติฯ อาจิกฺขตีติ กเถติฯ เทเสตีติ ทสฺเสติฯ ปญฺญาเปตีติ ชานาเปติฯ ปฏฺฐเปตีติ ญาณมุเข ฐเปติฯ วิวรตีติ วิวริตฺวา ทสฺเสติฯ วิภชตีติ วิภาคโต ทสฺเสติฯ อุตฺตานีกโรตีติ ปากฏํ กโรติฯ

อถ วา อภิสมฺพุชฺฌตีติ ปจฺจกฺขกรเณน อภิมุขํ พุชฺฌติ, ยาถาวโต ปฏิวิชฺฌติฯ ตโต เอว อภิสเมติ อภิมุขํ สมาคจฺฉติฯ อาทิโต กเถนฺโต อาจิกฺขติ, อุทฺทิสตีติ อตฺโถฯ ตเมว อุทฺเทสํ ปริโยสาเปนฺโต เทเสติฯ ยถาอุทฺทิฏฺฐมตฺถํ นิทสฺสนวเสน ปกาเรหิ ญาเปนฺโต ปญฺญาเปติฯ ปกาเรหิ เอตมตฺถํ ปติฏฺฐเปนฺโต ปฏฺฐเปติฯ ยถาอุทฺทิฏฺฐํ ปฏินิทสฺสนวเสน วิวรติ วิภชติฯ วิวฏํ วิภตฺตญฺจ อตฺถํ เหตูทาหรณทสฺสเนหิ ปากฏํ กโรนฺโต อุตฺตานีกโรติฯ

อุปฺปาทาสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ